Osteoporose (botontkalking)

Deze folder informeert je over osteoporose. Osteoporose is de medische term voor wat in de volksmond beter bekend is als botontkalking. In deze folder lees je wat osteoporose is en welke gevolgen dit heeft voor je gezondheid en persoonlijke kwaliteit van leven. Ook vind je praktische tips over dingen die jezelf kunt doen om osteoporose tegen te gaan.

Osteoporose is een chronische botziekte die bij vrouwen en mannen voorkomt. Naar schatting hebben wereldwijd 200 miljoen mensen osteoporose. Jaarlijks breken in ons land ruim 121.000 mensen (boven de 50 jaar) een bot als gevolg van osteoporose. De meest voorkomende breuken zijn de pols -, heup -, en wervelbreuken.

Met het vergrijzen van de bevolking zal het aantal osteoporose patiënten in de komende jaren flink toenemen.

Wat is osteoporose?

Osteoporose (osteon = bot; porose = opening) is een botziekte. Bij deze aandoening wordt het bot geleidelijk brozer, waardoor het heel gemakkelijk kan breken. Dit in tegenstelling tot normaal en gezond bot dat flexibel en sterk genoeg is om tegen een stootje te kunnen.

De structuur van onze botten kun je vergelijken met een honingraat. Bij osteoporose worden de gaten in de honingraatstructuur geleidelijk groter waardoor de structuur van het bot verzwakt. Een val kan dan al een breuk tot gevolg hebben.

Botopbouw en botafbraak, hoe zit dit?

Onze botten bestaan uit levend botweefsel en worden gedurende ons hele leven opgebouwd en weer afgebroken. Bij jonge mensen (tot ongeveer 30ste levensjaar) wordt er meer opgebouwd dan er wordt afgebroken, de maximale bothoeveelheid is bereikt.

Vervolgens breekt er een periode van evenwicht aan waarin evenveel bot wordt opgebouwd als afgebroken. Na ongeveer het 40ste levensjaar verloopt de afbraak sneller dan de opbouw waardoor de botsterkte (botdichtheid) afneemt. Dit heeft als gevolg dat het bot, naar mate we ouder worden minder sterk wordt. Bij vrouwen verloopt dit proces de eerste zeven jaar vanaf de menopauze sneller dan bij mannen.

Osteoporose komt ook bij mannen voor, echter mannen bouwen als ze jong zijn een hogere maximale bothoeveelheid op dan vrouwen, waardoor ze minder snel een verhoogd risico lopen op botbreuken.

Osteoporose: loop jij een verhoogd risico?

Toch krijgt niet iedereen op latere leeftijd te maken met osteoporose. Er is een aantal risicofactoren dat de kans op het krijgen van osteoporose behoorlijk vergroot. Behalve leeftijd zijn de belangrijkste risicofactoren:

• een botbreuk na het 50ste levensjaar
• te weinig calcium (kalk) in de dagelijkse voeding
• weinig lichaamsbeweging
• roken en overmatig alcoholgebruik
• vitamine D tekort
• langdurig gebruik van bepaalde medicijnen (onder meer corticosteroïden zoals Prednison)
• het vóórkomen van osteoporose bij eerstegraads familie (vader, moeder, broer,
  zus)
• een gebroken heup bij vader en/of moeder
• een laag lichaamsgewicht
• start menopauze voor het 45ste levensjaar

Daarnaast vergroten bepaalde ziekten de kans op osteoporose. Hierbij moet je denken aan: tekort aan geslachtshormonen (bijvoorbeeld door een vroege overgang), eetstoornissen, afwijkingen van de schildklier of bijschildklier, en reuma.

Diagnose van osteoporose

Hoe wordt osteoporose vastgesteld

Of jij osteopenie/osteoporose hebt, stellen we vast met een botmeting. We onderzoeken dan de botmassa. In medische termen wordt dit een DEXA scan met VFA genoemd. Dit is een veilig en pijnloos onderzoek en wordt gedaan op de afdeling radiologie Bernhoven Uden.

DEXA-scan

De afkorting DEXA staat voor Dual Energy X - ray Absorptiometry. Meestal worden de heup en de lendenwervels (LWK) gemeten. De gemeten botdichtheid wordt vergeleken met waarden die, in het algemeen, horen bij je leeftijd en geslacht. De waarden worden weergegeven in een T - score. De T - score geeft aan hoe jouw botdichtheid is in vergelijking met die van een gezonde vrouw / man van 35 jaar.

De uitslag van de DEXA-scan krijg je op dezelfde dag van je afspraak.

VFA

De afkorting VFA staat voor Vertebral Fracture Assessment en is een wervelhoogtemeting. Dit geeft informatie over de wervelstructuur.

Met behulp van een VFA kan men naast een botbreuk ook ingezakte wervels goed zichtbaar maken. Ingezakte wervels noemen we wervelbreuken en kunnen voorkomen bij mensen met osteoporose. Wervelbreuken kunnen veel pijn veroorzaken en daarbij zal door de inzakking lengteverlies en een verkromming van de rug ontstaan.

De meting wordt uitgedrukt in een T - score.
De T - score geeft aan hoe jouw botdichtheid is in vergelijking met die van een gezonde vrouw / man van 35 jaar. Er zijn 3 mogelijke uitkomsten qua botdichtheid.

Wat betekent de uitslag

• Bij een uitslag van: T - score tussen de + 1 en - 1 is alles prima.

• Bij een uitslag van: T - score tussen de - 1 en - 2,5 is er sprake van osteopenie (verminderde botmassa).

• Bij een uitslag van: T - score vanaf - 2,5 is er sprake van osteoporose.

Gevolgen van osteoporose

Eén van de eerste klachten die kunnen duiden op osteoporose kan een botbreuk of een plotselinge wervelbreuk zijn. Door het inzakken van meerdere wervels wordt de rug krommer met als gevolg dat je steeds kleiner wordt. Rugpijn kan een gevolg zijn van een wervelbreuk. Door wervelbreuken kunnen belangrijke organen zoals de longen, blaas en darmen in het gedrang komen. Hierdoor kunnen vervolgens problemen ontstaan met ademhalen, incontinentie en evenwichtsproblemen. Het wordt dan ook moeilijker om de normale (huishoudelijke) dingen van de dag te blijven doen.

Ook hebben osteoporose patiënten meer kans op een heupbreuk. Een dergelijke breuk betekent meestal dat men geopereerd moet worden en daarna langdurig moet revalideren. Een groot gedeelte van de patiënten boven de vijftig jaar die een heup breken, komen in een verzorgingstehuis terecht en verliezen hun onafhankelijkheid. Met deze feiten in gedachte, is het van belang dat je je bewust bent van jouw persoonlijk risico op botbreuken en nog belangrijker, hoe je dit risico kunt beperken.

Bind de strijd aan tegen osteoporose

Gelukkig kunnen de meeste patiënten met osteoporose een normaal leven blijven leiden. Je kunt met jouw arts diverse maatregelen nemen om de ziekte te behandelen en daarmee te voorkomen dat het erger wordt. Een eenmaal verloren gegaan bot kan moeilijk worden hersteld, maar verder verlies van het bot kan wel worden voorkomen en het overgebleven bot kan met medicijnen worden versterkt. Het doel van de behandeling is om fracturen te voorkomen. De beste behandeling is preventie. Ook als er al sprake is van osteoporose, hebben goede voeding en voldoende lichaamsbeweging nog steeds zin, om verdere botafbraak te helpen voorkomen.
Welk medicijn de arts voorschrijft, hangt mede af van jouw persoonlijke omstandigheden.

Voordat we verder ingaan op de behandelingsmogelijkheden, staan hieronder 4 handige tips die goed zijn voor jouw botten.

1. Eet gezond en zorg voor voldoende calcium
   Calcium (kalk) is een belangrijk bestanddeel van botten. Het is op elke leeftijd belangrijk voldoende calcium binnen te krijgen, aangezien de afbraak van oud botweefsel en de opbouw van nieuw botweefsel een continu proces is.

   Gebruik van vier zuivelproducten per dag is met het oog op de botten zeker een goede zaak.

   Melk en andere zuivelproducten zijn een erg belangrijke bron van calcium. Andere belangrijke bronnen van calcium zijn bijvoorbeeld: peulvruchten, bladgroenten. Sojaproducten verrijkt met calcium zijn ook mogelijk.

   Aanvulling op je voeding:
   Het kan zijn dat het je toch niet lukt om voldoende calcium in te nemen. Dan is het verstandig een voedingssupplement te gebruiken dat zorgt voor aanvulling van de hoeveelheid calcium.
   
   Advies:
   Bij dagelijks gebruik van 0 tot 1 zuivelconsumptie: 1000 mg (1 gram) calcium aanvullen.
   Bij dagelijks gebruik van 2 tot 3 zuivelconsumpties: 500 mg calcium aanvullen.

2. Voldoende vitamine D (D3)
   Het lichaam heeft vitamine D nodig voor de stevige botten. Vitamine D zorgt ervoor dat calcium uit de voeding beter in het bloed en in de botten wordt opgenomen. Een tekort aan vitamine D gaat gepaard met versneld botverlies. De belangrijkste bron van vitamine D is zonlicht. Onder invloed van het zonlicht maakt onze huid vitamine D aan, mits we elke dag minstens 30 minuten buiten zijn. Vitamine D zit daarnaast vooral in (vette) zeevis, zoals haring en makreel. Een vitamine D - tekort komt op oudere
   leeftijd veel voor. Het kan gepaard gaan met spierpijn en spierzwakte, waardoor de kans op vallen toeneemt.
   
   Advies:
   Gebruik dagelijks 20 microgram (800 IE) vitamine D.

3. Beweeg regelmatig
   Het verlies van botmassa kan vertraagd worden door lichaamsbeweging.
   30 minuten per dag bewegen is daarom belangrijk. Het gaat beslist niet om sporten op topniveau. Elke vorm van lichaamsbeweging is zinvol. Beweging waarbij je lichaam met zijn eigen gewicht wordt belast, heeft het grootste effect. Denk hierbij aan wandelen, traplopen, werken in het huishouden en tuinieren.
   Gewichtsondersteunende lichaamsbeweging, zoals zwemmen en fietsen, heeft minder effect. Vooral zwemmen is minder effectief, omdat het lichaam dan niet echt wordt belast; het wordt gedragen door water. Wel maakt zwemmen de spieren en gewrichten los, zeker zwemmen in warm water.

4. Vermijden te vallen
   Vooral voor mensen met osteoporose (botontkalking) is het belangrijk om valpartijen te voorkomen. Vanwege hun minder sterke botten lopen zij extra risico op blessures bij een val.
   Ouderen kunnen voorzorgsmaatregelen nemen om het valrisico te beperken. Het vermijden van losse vloerkleedjes, gladde badkamervloeren en steile trappen vermindert de kans al. Een ander vermijdbaar risico wordt gevormd door slaapmiddelen, die de alertheid en motoriek kunnen verminderen. Bepaalde oefeningen kunnen de coördinatie en het evenwichtsgevoel verbeteren.

Behandeling van osteoporose

Jouw arts kan verschillende middelen voorschrijven om osteoporose tegen te gaan. De meest voorgeschreven medicijnen voor behandeling van osteoporose in Nederland worden bisfosfonaten genoemd.
Hoewel eenmaal verloren gegaan bot moeilijk kan worden hersteld, remmen deze medicijnen een verder verlies van het bot af en kunnen zelfs leiden tot een toename van de bothoeveelheid (met name in de wervels). Hierdoor worden je botten sterker en kunnen ze beter tegen een stootje zodat het risico op een botbreuk wordt verminderd. Bisfosfonaten geven binnen enkele maanden een positief effect op jouw botten.

Inname - advies

Bisfosfonaten moeten altijd zittend of staand worden ingenomen op nuchtere maag met een ruim glas water en nooit samen met andere geneesmiddelen, melk of melkproducten. Je mag het eerste half uur na inname niet liggen! Dit om mogelijke irritatie van de slokdarm te voorkomen.

Blijf trouw aan jouw behandeling

Het is zeer belangrijk dat je doorgaat met het innemen van je medicijnen. Wanneer je namelijk stopt met het innemen van je medicijnen zal je botsterkte weer achteruit gaan. Om een verlaagd risico op botbreuken te behouden is het van groot belang dat je de voorgeschreven behandeling blijft volgen. Hoe lang jij je medicijnen precies moet blijven innemen, kan het beste bepaald worden door jouw behandeld arts. Meestal is dit gedurende vijf jaar, waarna er opnieuw een scan wordt gemaakt om verder beleid te bepalen.

Medicijnen of niets doen?

Voor zowel de optie ‘niets doen’ als ‘medicijnen’ geldt dat het belangrijk is dat je zo gezond mogelijk leeft. Een gezonde leefstijl houdt in dat je gezond eet, voldoende beweegt, niet rookt en matig bent met alcohol. Bij jouw voeding is het extra belangrijk dat je voldoende calcium binnen krijgt, daarbij helpt vitamine D bij de opname vanuit het voedsel.

Tot slot

De tekst in deze brochure is een aanvulling op je gesprek op de Fractuur - en Osteoporosepoli. Deze algemene informatie kan niet altijd recht doen aan iedere individuele situatie. Heb je na het lezen ervan nog vragen of wil je meer informatie, dan kun je contact opnemen met de verpleegkundige osteoporosezorg. Het kan handig zijn je vragen van tevoren op papier te zetten.

De verpleegkundige osteoporosezorg is telefonisch bereikbaar op: 0413 - 40 22 70
of via e-mail: osteoporose-poli@bernhoven.nl

Wil je meer weten over belastbaarheid en werk, osteoporose en erfelijkheid, oorzaak, preventie en behandeling van osteoporose? Voor onafhankelijke informatie kun je terecht bij de osteoporosevereniging, een landelijke patiëntenorganisatie voor osteopenie- en osteoporosepatiënten.

Osteoporose Vereniging
Postbus 418
2000 AK Haarlem
www.osteoporosevereniging.nl 
info@osteoporosevereniging.nl