Voedingsadviezen bij het koolhydraatbeperkt dieet bij diabetes mellitus

Waarom een koolhydraatbeperking?

Er kunnen verschillende redenen zijn om te starten met een koolhydraatbeperkt dieet. Een belangrijke reden is overgewicht, waarbij het niet lukt af te vallen met een reguliere caloriebeperking, bijvoorbeeld doordat je geen mogelijkheden hebt om meer te bewegen. Een andere reden is wanneer je diabetes hebt in combinatie met overgewicht, waarbij de bloedglucosewaarden onvoldoende reageren op de medicijnen, insuline of het dieet.

Hoe werkt het?

Het kan zijn dat de suikerstofwisseling en vetstofwisseling niet meer in balans zijn. Hierbij speelt het hormoon insuline een belangrijke rol. Insuline wordt gemaakt in de alvleesklier en is nodig bij de suikerstofwisseling. Wanneer je lichaam onvoldoende reageert op de insuline, dreigt het bloedglucosegehalte in het bloed te hoog te worden. Je lichaam gaat daardoor nog meer insuline maken. Voor vetverbranding is echter een lage insulinespiegel nodig. Door de inname van koolhydraten te verminderen heeft het lichaam minder insuline nodig, waardoor de insulinespiegel in het bloed lager blijft. Het lichaam kan daardoor eerder overgaan op vetverbranding, waardoor over het algemeen het gewicht zal dalen. Door deze vermindering van lichaamsvet, kan het lichaam weer beter reageren op de insuline, met betere bloedglucosewaarden als gevolg.

Medicatie

Indien je diabetes mellitus hebt en daarbij medicatie gebruikt kan het noodzakelijk zijn om bij het starten van een koolhydraatbeperkt dieet de diabetesmedicatie en/of hoeveelheid insuline te verminderen, doordat de behoefte aan insuline afneemt. Dit moet in goed overleg met je diabetesverpleegkundige of behandelend arts gebeuren. Start pas met het dieet als je overlegd hebt met je arts of diabetesverpleegkundige. Zorg dat je tijdens het volgen van dit dieet regelmatig je bloedglucosewaarden controleert, zodat de medicatie tijdig afgestemd kan worden.

Dieetadvies
Voeding bestaat uit drie belangrijke energieleverende voedingsstoffen namelijk: eiwitten, vetten en koolhydraten. Ze hebben ieder hun eigen functie. Eiwitten zorgen voor de opbouw van lichaamsweefsel zoals spieren, organen en bloed. Vetten zorgen voor energie en bieden bescherming voor je organen en tegen de kou. Koolhydraten zijn ook een bron van energie. Koolhydraten kunnen in 4 groepen ingedeeld worden.

• Zetmeel: brood, aardappelen, pasta, rijst, peulvruchten
• Vruchtensuiker (fructose): fruit en vruchtensap
• Melksuiker (lactose): melk- en melkproducten
• Geraffineerde suiker (tafelsuiker): snoep, koek, gebak, ijs, frisdrank, alle suikersoorten.

De diëtist zal samen met jou een persoonlijk voedingsadvies bespreken. Dit advies is gebaseerd op de onderstaande punten:

• Zo veel mogelijk weglaten van snelle suikers in de voeding

Dit is de eerste stap. Beperk het gebruik van suikerhoudende dranken, vruchtensappen, gezoete zuivelproducten en suikerrijke producten zoals koek (ook ontbijtkoek, eierkoek of granenkoeken) en snoep, toegevoegd suiker en honing.

• Totale hoeveelheid koolhydraten in de voeding verminderen

In overleg met je diëtist wordt het aantal koolhydraten in de voeding verminderd. In het algemeen is het streven om de koolhydraten die je nog binnen krijgt, zoveel mogelijk uit vezelrijke producten te halen, zoals volkorenbrood, volkorenpasta, zilvervliesrijst, peulvruchten, groenten en fruit.

Eetsuggesties en variatiemogelijkheden

Het persoonlijke voedingsadvies dat je van de diëtist krijgt, is de basis voor je dieet. De onderstaande suggesties en variaties kunnen worden gebruikt om af te wisselen.

Variatiemogelijkheden broodmaaltijd
Een snee brood bevat ± 15 gram koolhydraten. In een koolhydraatbeperkt dieet kan koolhydraatarm brood aanbevolen worden. Dit bevat maximaal 7 gram koolhydraten per snee. De meeste supermarkten verkopen koolhydraatarm brood. Ook bakkers verkopen brood onder de naam koolhydraatarm. Soms bevat dit brood meer dan 7 gram koolhydraten per snee. Vraag dus even aan je eigen bakker hoeveel koolhydraten het koolhydraatarme brood bevat. Crackers bevatten ± 7 gram koolhydraten per stuk. Er zijn crackers die <7 gram koolhydraten per stuk bevatten. Naast koolhydraatarm brood en crackers bestaat er ook koolhydraatarme muesli.

Tip: Koolhydraatarm brood kun je het beste bewaren in de vriezer en alleen een portie voor de dag zelf eruit halen. Het is namelijk wat vochtiger, waardoor het sneller schimmelt.

Als beleg kunt je het best kiezen voor hartig beleg. Denkt aan: vleeswaren, kaas, vis en ei. Pindakaas past ook prima in een koolhydraatarm dieet. Er bestaat ook koolhydraatarme jam. Deze jam is echter niet in alle winkels verkrijgbaar, je kunt dit desgewenst online bestellen (zie bijlage).

Variaties op brood- en broodproducten kunnen zijn:

• Koolhydraatarm brood met boter (halvarine of margarine) en hartig beleg
• Cracker met boter (halvarine of margarine) en hartig beleg
• Salades van groenten met vis, vlees ei, noten of kaas en dressing op basis van olie
• Naturel yoghurt of kwark met noten en zaden
• Naturel yoghurt of kwark met koolhydraatarme muesli
• Boeren omelet
• Gebakken of gekookt ei
• Gekookte fijngehakte eieren met mayonaise/fritessaus, gehakte bieslook, zout/peper
• Roerei met ham en peterselie
• Omelet met gerookte zalm, peper, peterselie, bieslook en/of dille

• Avocado met zalm en crème fraîche
• Gerookte zalm met komkommer, dille en mayonaise/fritessaus
• Tonijn met mayonaise/fritessaus, bieslook en peterselie.

Variatiemogelijkheden warme maaltijd
De portie aardappelen, pasta en andere deegwaren, rijst en andere granen wordt verkleind of weggelaten uit de voeding omdat deze producten veel koolhydraten bevatten. Om dit te compenseren kan het volgende extra worden toegevoegd in overleg met je diëtist:

• Grotere portie groente (alle soorten groenten), eventueel extra rauwkost
• Grotere portie vlees (alle soorten vlees, met uitzondering van gepaneerd vlees)
• Grotere portie vis (alle soorten vis, met uitzondering van gepaneerde vis)

Alternatieven voor aardappelen kunnen zijn:

• Bloemkoolpuree, knolselderijpuree, koolraappuree of wortelpuree
• Gekookte knolselderij of gekookte koolraap
• Koolraap frites

Bij gebruik van pasta en rijst gaat de voorkeur uit naar volkorenpasta en zilvervliesrijst. Ook kunnen koolhydraatarme pasta, rijst, noodles, wraps of alternatieven voor aardappelen gebruikt worden bij de warme maaltijd. Deze producten staat vernoemd in de bijlage.

Variatiemogelijkheden tussendoortjes

• Fruit* (*zie variatiemogelijkheden)
• Snoepgroentes
• Schaaltje naturel yoghurt of kwark
• Komkommer, tomaatjes en radijsjes gedipt in de roomkaas/kruidenkaas of pesto
• Gekookt ei
• Noten
• ½ avocado
• Olijven
• Augurkjes
• Gevulde champignon
• Kipfilet met pesto en rucola
• Opgerolde kaas of ham met roomkaas en groente, zoals augurk, asperges of selderij
• Stukje kaas
• Rolletje van ham met roomkaas of kruidenkaas en augurk, fijn gesnipperd uitje/ bosui, bieslook, geraspte kaas en basilicum
• Gehaktballetje
• Cocktailworstje, knakworstje of bifi worstje

Let op: ‘Koolhydraatbeperkt’ betekent niet automatisch dat een product ook gezond is. Wees matig met extra’s die erg calorie- en/of vetrijk zijn.

Variatiemogelijkheden fruit
In overleg met je diëtist kan fruit toegevoegd worden aan jouw dieet. Fruit bevat koolhydraten (vruchtensuikers), maar hoort wel thuis in een gezond eetpatroon. In onderstaande tabel staan fruitsoorten die maximaal 7 gram koolhydraten per stuk fruit of per 100 gram bevatten.

*Voor overig fruit: zie Eettabel (of andere voedingswaardetabel) voor toegestane portiegrootte.

Suikervrije producten

Suikervrije producten die binnen het koolhydraatbeperkt dieet passen, (zie onderstaande variatiemogelijkheden) zijn gezoet met zoetstoffen. Zoetstoffen zijn stoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd om ze zoeter te maken. Zoetstoffen kunnen onderverdeeld worden in twee soorten:

• Intensieve zoetstoffen zijn 50 tot 3000 keer zoeter dan suiker en leveren nauwelijks of geen calorieën. Producten met intensieve zoetstoffen kunnen in normale hoeveelheden gegeten worden en zijn niet slecht voor je gezondheid. Intensieve zoetstoffen zitten voornamelijk in light dranken en zoetjes. De meest bekende intensieve zoetstoffen zijn: aspartaam, sacharine, cyclamaat en Stevia. 
• Polyolen zijn half zo zoet tot even zoet als suiker en bevatten half zoveel calorieën als suiker. Ben voorzichtig met producten die polyolen bevatten, omdat ze calorieën leveren en laxerend kunnen werken. Polyolen zijn te herkennen aan de naam: deze eindigt altijd op ‘ol’ (bijvoorbeeld sorbitol). Polyolen zitten voornamelijk in suikervrij snoep, koek, gebak en jam.

Variatiemogelijkheden light frisdranken en suikervrije (limonade)siropen
Light betekent dat een product tenminste 30% minder calorieën, vet of suiker bevat dan een soortgelijk product. Alleen light/zero frisdranken en suikervrije (limonade)siropen bevatten niet of nauwelijks koolhydraten. Alle andere lightproducten kunnen nog wel koolhydraten bevatten. Een voorbeeld hiervan is light vruchtensap. Light vruchtensap bevat altijd koolhydraten, omdat het product van nature uit fruit bestaat en dus vruchtensuikers bevat. Voor meer informatie kun je het etiket lezen.

Alcohol

Alcohol verstoort de koolhydraat- en vetstofwisseling in de lever. Zolang er alcohol in het bloed aanwezig is, ligt de vetverbranding stil doordat de afbraak van alcohol voorrang krijgt. Het advies is de inname van alcoholische dranken te stoppen of sterk te beperken (maximaal 1 glas per dag). Zeker als de drank behalve alcohol ook koolhydraten bevat.

Etiket lezen

Etiketten lezen is belangrijk om een product te kunnen beoordelen of te vergelijken met een ander product. Soms wordt aangegeven dat een product suikervrij is, maar dat betekent niet dat het product geen koolhydraten bevat. Ook als aan een product geen suiker wordt toegevoegd kan het van nature nog wel suikers/koolhydraten bevatten.

Op het etiket van ‘Calvé pindakaas’ staat het volgende:
Voedingswaarde per 100 gram

Energie                                   664 kcal

Eiwitten                                   21 gram

Koolhydraten                          11 gram                                 

   waarvan suikers                  6,4 gram

Voedingsvezels                      6,6 gram                                

Vetten                                     58  gram

Natrium                                  0,60 gram                                         

Deze pindakaas bevat per 100 gram, 11 gram koolhydraten. In de tabel staat ook de hoeveelheid suiker, ook wel aangeduid met ‘waarvan suikers’. Deze suikers zijn een onderdeel van de totale hoeveelheid koolhydraten. Bij het koolhydraatbeperkt dieet gaat het om de totale hoeveelheid koolhydraten. Eén snee brood wordt gemiddeld met 15 gram beleg besmeerd. Dit betekent dat deze pindakaas 1,65 gram koolhydraten per 15 gram bevat.

Hypoglykemie

Een hypoglykemie ofwel hypo dient te worden voorkomen. Indien u een toch een hypo krijgt moet je deze zoals hieronder beschreven behandelen:

1. Meet, zo mogelijk, de bloedsuiker
2. Neem bij bloedsuiker onder 4 mmol/l of bij veel klachten:
   • Een glas frisdrank (geen light) of
   • 4-5 tabletten druivensuiker of
   • 30 ml. limonadesiroop (gewone) met water

3. Meet de bloedsuiker opnieuw na 20-30 min.
4. Herhaal zo nodig bovenstaande
5. Eet na 10 minuten bijv. een extra boterham of je maaltijd
6. Probeer de oorzaak te achterhalen

Bijlage: koolhydraatbeperkte dieetproducten

Het is bij een koolhydraatbeperkt dieet niet perse noodzakelijk om gebruik te maken van speciale koolhydraatbeperkte dieetproducten. Mocht je hier wel behoefte aan hebben, bijvoorbeeld ter variatie op  je gebruikelijke voeding, dan kun je  hier desgewenst gebruik van maken. Onderstaande lijst geeft een indruk van producten die verkrijgbaar zijn.

* Producten van Atkins worden in de grotere supermarkten verkocht. Ook op de volgende websites zijn de producten van Atkins te koop: www.lowcarbclub.nl

* Konzelmann’s muesli is te koop op de volgende websites: www.lowcarbclub.nl

* Rabeko suikervrije extra light jam is te koop op de volgende websites: www.lowcarbclub.nl

*  Slim producten zijn onder andere te koop bij: Jumbo, De Tuinen, Body&Fit, DA-drogist

** Zero producten zijn exclusief te koop bij: Action

Informatie over het bestellen van koolhydraatbeperkte producten: www.lowcarbclub.nl.