Handboek Prehabilitatie bij een darmoperatie

Graag bij elk bezoek aan het ziekenhuis meenemen

Je gaat meedoen aan het prehabilitatie programma. Dit programma gaat over beweging, goede voeding, het stoppen met roken, en een goede mentale gezondheid voor de operatie. Met een prehabilitatie programma verbeter jij je conditie en versnelt het jouw herstel na de operatie.

In dit handboek vind je informatie over prehabilitatie en over wat er van jou wordt verwacht tijdens deze periode. Achteraan in dit boekje is ruimte om notities te maken (Bijlage E). Neem dit boekje mee naar het ziekenhuis tijdens het programma.

Indien je vragen hebt over het programma neem dan contact op met jouw casemanager coloncare. Dit kan via:

E-mail:
coloncare@bernhoven.nl
Telefonisch spreekuur:
0413 – 40 22 90 van maandag tot en met vrijdag van 08.00 – 09.00 uur

Met vriendelijke groet,

Jouw behandelteam

Inhoud
1. Wat is prehabilitatie en waarom is het belangrijk?	2
2. Onderdelen van het programma	3
2.1. Training van uithoudingsvermogen en spierkracht	4
2.2. Voedingsprogramma	4
2.3. Mentale ondersteuning	5
2.4. Stoppen met roken (indien van toepassing)	5
3. Metingen	5
4. Agenda	7
5. Logboek	9
Bijlage A Instructie voor training thuis	10
Bijlage B Algemeen voedingsadvies	11
Bijlage C Instructie eiwitpoeder en vitamines / mineralen	13
Bijlage D Instructie ontspanningsoefeningen	14
Bijlage E Notities	17

1. Wat is prehabilitatie en waarom is het belangrijk?

Prehabilitatie is een trainingsprogramma voorafgaand aan jouw operatie met als doel je algehele conditie te verbeteren.

Kanker en de operatie (eventueel in combinatie met radiotherapie en / of chemotherapie) vergen vaak veel van je lichaam. Met méér spiermassa heb je méér spierkracht en daarmee ben je fitter en in een betere conditie om de operatie te ondergaan. Naar verwachting is de kans op complicaties en bijwerkingen van de behandeling kleiner en gaat het herstel vlotter.

Onmisbaar voor een gezonde spieropbouw is beweging en eiwitrijke voeding. Beweging en voeding versterken elkaars werking. Bij training worden je spieren geactiveerd om sterker te worden en de voeding levert bouwstoffen voor de groei van spieren.

De wachttijd voor een darmoperatie is gemiddeld 5 weken. Deze tijd willen we zo goed mogelijk gebruiken om jouw conditie te verbeteren. Met een goede conditie is de kans op complicaties en bijwerkingen van de behandeling kleiner en gaat het herstel vlotter.

2. Onderdelen van het programma

Het prehabilitatie programma bestaat uit 4 onderdelen:

1. Training:

Uithoudingsvermogen:

Hoog intensief: onder begeleiding van fysiotherapeut, 3 keer per week
Laag intensief: zonder begeleiding, 4 keer per week, 1 uur per dag

Kracht:

Onder begeleiding van fysiotherapeut, 3 keer per week

2. Voeding:

Voedingsadviezen
Eiwitpoeder
Eventueel vitaminen

3. Mentale ondersteuning:

Consult psycholoog wanneer wenselijk
Ontspanningsoefeningen
Optimale informatievoorziening

4. Stoppen met roken via Sinefuma:

Begeleiding
Nicotine vervangende therapie

Tabel 1. Onderdelen prehabilitatie programma

2.1. Training van uithoudingsvermogen en spierkracht

Met behulp van training wordt jouw conditie verbeterd. Een betere conditie vóór de operatie, zorgt voor een sneller herstel ná de operatie.

De training bestaat uit 3 onderdelen:

Training onder begeleiding van een fysiotherapeut in het ziekenhuis

Je traint 3 keer per week 1 uur intensief onder begeleiding van de fysiotherapeut. Je traint je conditie door tegen weerstand te fietsen, alsof je tegen de wind in fietst. Ook train je je spierkracht met oefeningen op krachttoestellen. Draag tijdens de training sportieve kleding.

Training thuis

Op de dagen dat je niet in het ziekenhuis traint (op dinsdag, donderdag, zaterdag en zondag) beweeg je zelf 1 uur per dag met een ‘laag tot gemiddeld intensieve’ activiteit, bijvoorbeeld wandelen of fietsen. Tijdens de eerste afspraak krijg je van de fysiotherapeut uitleg hierover (zie Bijlage A).

Rust

Het is belangrijk om voldoende rust te nemen en voldoende te slapen voor een goed herstel van de trainingen.

2.2. Voedingsprogramma

Met behulp van het voedingsprogramma wordt de voedingstoestand van het lichaam verbeterd en versterken we het effect van de training.

Het programma bestaat uit 4 onderdelen:

Advies over voeding

Je krijgt advies over je dieet om jouw voedingstoestand voor de operatie zo goed mogelijk te behouden / krijgen (zie Bijlage B). De belangrijkste bouwstof voor onze spieren zijn de eiwitten in onze voeding. Het eten van éxtra eiwit in combinatie met training zorgt voor een beter herstel van je spieren. Je krijgt van de diëtist adviezen om met voeding voldoende eiwitten binnen te krijgen.

Eiwitpoeders

Je ontvangt van de diëtist daarnaast eiwitpoeders om extra eiwitten binnen te krijgen, om zo het resultaat van de training te vergroten. Het eiwitpoeder neem je in binnen 60 minuten na elke training bij de fysiotherapeut en elke avond binnen 60 minuten voor het slapen gaan. Uitleg over het innemen van de eiwitpoeders vind je in Bijlage C.

Multivitaminen en mineralen

Je lichaam heeft vitaminen en mineralen nodig om goed te kunnen functioneren. Als het niet lukt om alle vitaminen en mineralen met de voeding binnen te krijgen, dan kan de diëtist jou adviseren een multivitaminen en – mineralen supplement te gaan gebruiken.
Verdere uitleg hierover en of dit voor jou nodig is, vind je in Bijlage C.

Vitamine D

Vitamine D heeft invloed op de spierkracht. Een tekort aan vitamine D kan zwakke spieren en spierkrampen veroorzaken. Zonlicht is de belangrijkste bron voor het aanmaken van de vitamine. Een tekort kan optreden wanneer je overdag niet veel in de zon komt, de huid bedekt, ouder wordt en / of wanneer je een getinte huid hebt. Het lichaam kan dan onvoldoende vitamine D aanmaken uit zonlicht. Om dit te voorkomen, kan de diëtist adviseren om extra vitamine D te gebruiken.
Verdere uitleg hierover en of dit voor jou nodig is, vind je in Bijlage C.

2.3. Mentale ondersteuning

In de periode voor de operatie komt er veel op je af. Met het gehele team proberen wij je zo goed mogelijk te ondersteunen en bespreken wij met jou of je behoefte hebt aan extra mentale ondersteuning. Zo nodig kun je een verwijzing krijgen naar onze geestelijk verzorger, medisch psycholoog of maatschappelijk werker, die je kunnen helpen bij het omgaan met angstige of sombere gevoelens in aanloop naar de operatie.

Ontspanningsoefeningen

Je kunt naar wens gebruik maken van ademhalings - en ontspanningsoefeningen. De instructies voor de oefeningen (met de links naar bijbehorende geluidsbestanden) kun je vinden in Bijlage D.

2.4. Stoppen met roken (indien van toepassing)

Roken heeft een nadelige invloed op je conditie en fitheid. Het is van groot belang dat je stopt met roken om zo jouw fitheid te vergroten en ook de kans op complicaties te verkleinen. Wij kunnen je daarbij helpen. In het ziekenhuis word je een programma aangeboden waarbij met behulp van nicotinepleisters en coaching je geholpen wordt om te stoppen. Wij zullen je dan verwijzen naar een coach van Sinefuma. Sinefuma is een stichting die professionele begeleiding biedt bij het stoppen met roken. Meer informatie vind je op www.sinefuma.com/nl. Het programma bestaat uit telefonische begeleiding en nicotine vervangende therapie.

3. Metingen

Het is belangrijk om het programma goed af te stemmen op jouw persoonlijke situatie. Vóór het programma voeren we daarom verschillende metingen uit. De metingen worden gedurende het programma enkele keren herhaald, zodat we kunnen meten wat het effect van het programma op je conditie is geweest.

Onderstaande tabel geeft aan op welke momenten de metingen worden uitgevoerd:

Wanneer?	Wat?	Waar?	Door wie?
Ongeveer 4 weken voor de operatie	Uithoudingsvermogen- en krachtmetingen Voedingstoestand en lichaamssamenstelling	In het ziekenhuis	Fysiotherapeut Diëtist
1 week voor de operatie	Uithoudingsvermogen- en krachtmetingen	In het ziekenhuis	Fysiotherapeut
8 weken na de operatie	Uithoudingsvermogen- en krachtmetingen	In het ziekenhuis	Fysiotherapeut

Tabel 2. Metingen onderzoek

Wanneer je bekend bent met (eerdere) long - of hartproblemen, dan kan het zijn dat je voor de metingen ook nog een afspraak krijgt bij een specialist (bijvoorbeeld een longarts of cardioloog).

Vergeet niet om op de dag van de testmomenten sportieve kleding aan te trekken.

Metingen bij de fysiotherapeut
De fysiotherapeut meet met verschillende testen jouw uithoudingsvermogen en kracht:

Fietstest: je wordt gevraagd om op de hometrainer je maximaal in te spannen.
Krachttest: op krachttoestellen wordt je maximale kracht bepaald voor de grote spiergroepen. Hiervoor duw je enkele keren een gewicht weg met jouw lichaam, zodat we met behulp van een formule je maximale kracht kunnen schatten.
Handknijpkracht meting: Met behulp van een handknijpkrachtmeter meten we de maximale handknijpkracht van de hand. Dit geeft een goede inschatting van de spierfunctie over de totale hoeveelheid spiermassa in het lichaam.
Aanvullende testen: deze worden afgenomen om de fysieke fitheid te bepalen.

Metingen bij de diëtist
De diëtist verricht de volgende metingen om een beeld te krijgen van jouw voedingstoestand en lichaamssamenstelling:

Bio - impedantie meting: met een speciaal apparaat, de bio - impedantiemeter, bepalen we de hoeveelheid spiermassa en vetmassa in jouw lichaam. Tijdens de meting plakken we stickers op je hand en voet. Daarvoor moet de voet bloot zijn. Trek om die reden op deze dag liever geen panty’s of steunkousen aan.
Lengte en gewicht: We meten je lengte met een meetlat aan de muur en je lichaamsgewicht met een weegschaal.
Vragenlijst screening voedingstoestand: Voorafgaand aan de afspraak ontvang je van je casemanager coloncare een vragenlijst (PG - SGA SF). Deze neem je ingevuld naar de afspraak mee.

4. Agenda

In deze agenda kun je de afspraken die je gekregen hebt, noteren.

Afdeling oncologie: Route 75
Fysiotherapie: Route 75
Diëtetiek: Route 75

Afspraken:		Datum:	Tijd:
Voor de start van de training	Fysiotherapie
	Diëtist
	Psycholoog of maatschappelijk werk (indien nodig)
	Stop roken (indien nodig)

Afspraken:		Datum:	Tijd:
Trainingsweek 1	Training 1
	Training 2
	Training 3
	Diëtist (telefonisch)
	Psycholoog of maatschappelijk werk (indien nodig)
	Stop roken (indien nodig)

Afspraken:		Datum:	Tijd:
Trainingsweek 2	Training 1
	Training 2
	Training 3
	Stop roken (indien nodig)

Afspraken:		Datum:	Tijd:
Trainingsweek 3	Training 1
	Training 2
	Training 3
	Psycholoog of maatschappelijk werk (indien nodig)
	Stop roken (indien nodig)

Afspraken:		Datum:	Tijd:
Trainingsweek 4	Training 1
	Training 2
	Training 3
	Stop roken (indien nodig)
	Coloncare (telefonisch)

Afspraken:		Datum:	Tijd:
Week van de operatie	Operatie
8 weken na de operatie	Fysiotherapie

Tabel 3. Agenda

5. Logboek

Het is belangrijk dat je tijdens het programma dit logboek per dag invult met wat je hebt gedaan.
Vitamine D en (multi)vitaminen alleen indien van toepassing op advies van diëtist.

week 1

week 3

week 4

Bijlage A Instructie voor training thuis

Laag intensieve training, thuis

Op de dagen dat je niet traint onder begeleiding van de fysiotherapeut in het ziekenhuis, beweeg je thuis. Het streven is om 60 minuten (het liefst achter elkaar) per dag te fietsen of te wandelen met een lage tot gemiddelde intensiteit waarbij je deze activiteit als redelijk zwaar ervaart. Lukt dit niet, dan mag je bijvoorbeeld ook drie keer per dag 20 minuten bewegen. Belangrijk is dat je voldoende rust afwisselt met inspanning. Plan na bijvoorbeeld een drukke ochtend eerst een rustmoment in voordat je gaat bewegen.

Bijlage B Algemeen voedingsadvies

Voedingsrichtlijnen

Tijdens ziekte heeft het lichaam extra energie (calorieën) en eiwitten nodig. Het is belangrijk voldoende calorieën in te nemen met voeding. Dit om gewichtsverlies te voorkomen of om weer aan te komen in gewicht. Het eten van voldoende eiwitten kan helpen de spieren in je lichaam sterk te houden, wat belangrijk is voor jouw conditie. Als je te weinig eiwit eet, dan breekt je lichaam spieren af.

Het voedingscentrum heeft richtlijnen opgesteld die ervoor kunnen zorgen dat je dagelijks voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt. De hoeveelheden staan in onderstaande tabel:

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voedingsmiddelen per leeftijdsgroep
	19 - 50 jaar		51 - 69 jaar		70 jaar en ouder
	man	vrouw	man	vrouw	man	vrouw
gram groente	250	250	250	250	250	250
porties fruit	2	2	2	2	2	2
bruine of volkoren boterhammen	6 - 8	4 - 5	6 - 7	3 - 4	4 - 6	3 - 4
opscheplepels volkoren graanproducten of kleine aardappelen	4 - 5	4 - 5	4	3 - 4	4	3 - 4
gram vis* opscheplepels peulvruchten* gram vlees* eieren*	100	100	100	100	100	100
	2 - 3	2 - 3	2 - 3	2 - 3	2 - 3	2 - 3
	Max. 500	Max. 500	Max. 500	Max. 500	Max. 500	Max. 500
	2 - 3	2 - 3	2 - 3	2 - 3	2 - 3	2 - 3
gram ongezouten noten	25	25	25	15	15	15
porties zuivel (1 portie = 150 ml)	2 - 3	2 - 3	3	3 - 4	4	4
gram kaas	40	40	40	40	40	40
gram smeer - en bereidingsvetten	65	40	65	40	55	35
liter vocht	1,5-2	1,5-2	1,5-2	1,5-2	1,5-2	1,5-2

Tabel B1. Aanbevolen dagelijkse hoeveelheden.

*De hoeveelheden in dit vak zijn per week. Binnen dit vak kies je dagelijks 1 portie en is het belangrijk te variëren, kies bijvoorbeeld 1 keer per week voor vis, 1 keer per week voor peulvruchten, 1 keer per week eieren en de overige dagen voor een portie vlees (100 gram).

Bijlage C Instructie eiwitpoeder en vitamines / mineralen

Eiwitinname via voeding

Voor de opbouw van spiermassa is voldoende eiwitinname van belang. Daarnaast is een verhoogde inname van eiwitten ook nodig voor een goede genezing van de operatiewond. Gedurende de trainingsperiode en de eerste weken na je operatie, geldt daarom het advies om de inname van eiwit te verhogen. Het innemen van een grotere portie eiwitten in 1 keer is het meest gunstig om spieren op te bouwen.

Eiwitten worden in de gewone voeding geleverd door onder andere: vlees(waren), gevogelte, vis, eieren, kaas, zuivel, peulvruchten en noten. Jouw diëtist geeft je hierover advies.

Omdat lichaamsbeweging de opname van eiwitten in het spierweefsel stimuleert, worden méér eiwitten omgezet in spieren als deze direct na de training worden gegeten. Daarnaast gaat het herstel van spiermassa in de nacht door als je (ongeveer 1 uur) vóór het slapen gaan eiwitrijke voedingsmiddelen eet.

Overdag kun je het beste 3 - 4 keer een grotere portie (20 - 30 gram) eiwit eten, in plaats van veel kleine porties verdeeld over de dag.

Lijst met eiwitrijke zuivel geschikt voor prehabilitatie

Onderstaande producten zijn geschikt om te gebruiken voor de prehabilitatie. Deze producten verschillen in de hoeveelheid energie (kcal). De producten zijn ingedeeld in minder dan 100 kcal per portie of meer dan 100 kcal per portie. Overleg zo nodig met de diëtist welke producten voor jou het meest geschikt zijn. Ook kun je zien welke producten geschikt zijn bij diabetes (maximaal 15 gram koolhydraten per portie).

Voeg al roerend 2 maatschepjes eiwitpoeder (12 gram) toe aan (ten minste) 150 ml van één van de onderstaande producten. Eet het product binnen 60 minuten na elke training bij de fysiotherapeut en elke avond binnen 60 minuten voor het slapen gaan.

Dranken of toetjes met minder dan 100 kcal per 150 ml/gram

Naam product	Protein Milk Drink, diverse smaken, Melkunie	Kvarg, diverse smaken, Lindahls	Kvarg lactosevrij, Lindahls	HiPRO skyr stijl, diverse smaken, Danone
Geschikt bij diabetes	ja	ja	ja	ja

Naam product	Skyr diverse smaken, 0% vet, Arla	Jumbo High Protein Drink, diverse smaken, Jumbo	Skyr, naturel of vruchtensmaak, Milbona/Milsani	Jumbo High Protein pudding, diverse smaken, Jumbo
Geschikt bij diabetes	ja	ja	ja	ja

Naam product	Skyr, naturel of vanille, Jumbo huismerk	Skyr, naturel, Albert Heijn huismerk	Skyr, diverse smaken, Ísey	Proteïne Shake, diverse smaken, NXT Level
Geschikt bij diabetes	ja	ja	ja	ja

Naam product	Griekse Stijl vanille, kers, 0% vet, Optimel	Vruchtenkwark 0%, diverse smaken, Optimel	Optifit Magere vruchtenkwark, Aldi	Magere kwark met yoghurt 0% vet, Jumbo
Geschikt bij diabetes	ja	ja	ja	ja

Naam product	Magere milde kwark, naturel of vanille, Campina	Griekse yoghurt 0% vet, Fage	Magere kwark, nature, huismerk supermarkt	Protein kwark, diverse smaken, Melkunie
Geschikt bij diabetes	ja	ja	ja	ja

Dranken of toetjes met meer dan 100 kcal per 150 ml/gram

Naam product	Protein shake, diverse smaken, Melkunie	HiPRO Protein drink, diverse smaken, Danone	Volle kwark, diverse smaken, Almhof	Griekse yoghurt 5% vet, Fage
Geschikt bij diabetes	ja	ja	nee	ja

Naam product	High protein pudding, Ehrmann	Halfvolle kwark, diverse smaken, huismerk supermarkt	Skyr diverse smaken, 5%, Arla	Sterke start romig en rijk, Campina
Geschikt bij diabetes	ja	ja	ja	ja

Naam product	Protein pudding, diverse smaken, Lindahls	Lactosevrije magere kwark, MinusL	Gebalanceerrde Drinkmaaltijd, diverse smaken, YFood
Geschikt bij diabetes	ja	ja	ja

Bovenstaande lijst bevat voorbeelden van geschikte producten.

- De beschikbaarheid verschilt per supermarkt.

- Als je een ander product wil gebruiken dan is het belangrijk dat dit product (minimaal) 10 gram eiwit per portie van 150 ml/gram bevat. Dit is hetzelfde als 6,5 gram eiwit per 100 ml/gram.

Eiwitpoeder (Fresubin Protein Powder)

Als aanvulling op jouw eiwitinname neem je gedurende de trainingsperiode extra eiwit in de vorm van een eiwitpoeder.

Je neemt elke dag ongeveer 1 uur voor het slapen gaan 2 maatschepjes van het eiwitpoeder.

Daarnaast neem je op maandag, woensdag en vrijdag 2 maatschepjes eiwitpoeder binnen 1 uur na de training bij de fysiotherapeut.

Bereiding:

Je neemt 2 maatschepjes Fresubin Protein Powder (12 gram) en voegt dit al roerend toe aan een eiwitrijk vloeibaar zuivelproduct, bijvoorbeeld eiwitrijke kwark of (proteïne)shake uit de supermarkt. Het product dient direct te worden genuttigd na bereiding.

Na opening van de verpakking van het eiwitpoeder, deze goed hersluiten en de inhoud binnen 2 maanden gebruiken.

Vitaminen en mineralen

Indien je voeding onvolwaardig is, dan kan het voorkomen dat de diëtist een multivitamine preparaat adviseert. Je kunt deze zelf aanschaffen via de apotheek, drogist of supermarkt. Kies voor een preparaat met maximaal 100% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH).

Multivitamine:

De diëtist adviseert je multivitaminen te gebruiken:

 ja

 nee

Vitamine D:

De diëtist adviseert je vitamine D te gebruiken:

 ja

 nee

Jouw advies:____________ microgram per dag (te koop bij je drogist).

Bijlage D Instructie ontspanningsoefeningen

Ademhalingsoefeningen

Om te kunnen ontspannen, is een juiste manier van ademhalen noodzakelijk. De beste manier is de buikademhaling. Oefen deze dagelijks, het liefst meerdere malen per dag. Doe eerst enkele ademhalingsoefeningen voordat je start met de ontspanningsoefeningen.

Ga zo gemakkelijk mogelijk liggen
Sluit je ogen
Leg je handen op je buik: zo kun je goed voelen hoe je buik op en neer gaat
Adem in door je buik uit te zetten
Adem uit en voel met je handen dat je buik weer platter wordt
Adem in en tel in gedachten (21, 22, enzovoort)
Adem uit, en tel in gedachten even ver als bij het inademen
Neem een pauze die even lang duurt als het in - of uitademen, tel in gedachten
Begin dan weer met inademen en tellen, herhaal de oefening enige keren

Audiobestanden

Via youtube zijn drie verschillende ontspanningsoefeningen te vinden:

Ontspanningsoefeningen https://youtu.be/0yAdn1KP1_g

1. ontspanningsoefening

Autogene Training van Schultz, zelfhypnose. https://youtu.be/TM6jMAZNo7I

autogene training

Visualisatie oefening, strand. https://youtu.be/z1_X9lVcMyA

Ontspanningsoefeningen

Het is belangrijk de ontspanningsoefeningen en de spierontspanningsoefeningen te beginnen met een korte ademhalingsoefening. Let daarbij op de volgende punten:

Trek gemakkelijke, niet - knellende kleren aan.
Ga op bed of op een bank in een kamer liggen waar je niet gestoord kunt worden.
Zorg ervoor dat je gemakkelijk ligt. Alle lichaamsdelen moeten voldoende ondersteund worden. Leg bijvoorbeeld een kussen onder je hoofd en een opgerolde handdoek onder je knieën.
Kijk niet op de klok, maar schat de tijden.
Blijf, voordat je met de oefeningen begint, enkele minuten met open ogen liggen. Sluit dan langzaam je ogen.
Concentreer je op hetgeen waarmee je bezig bent, dus op de oefening zelf.
Het is niet de bedoeling dat je in slaap valt. Als dat toch gebeurt, is dat niet erg (als je daar tijd voor hebt).
Je hoeft de spieren niet tot het uiterste te spannen; een lichte tot matige spanning is voldoende.
Span de spieren niet te plotseling. Voer de spanning langzaam op.
Probeer je langzaam te ontspannen.
Denk, ook bij de ontspanningsoefening en de spierontspanningsoefening, aan de ademhaling.

Bijlage E Notities

--------------------------------------------------------------------------------------------

Deze pagina downloaden

Deze pagina delen op