Bekkenpijn, bekkeninstabiliteit en zwangerschap
Pijn in het bekken is een veel voorkomend verschijnsel in de zwangerschap. Ongeveer de helft van de zwangere vrouwen heeft in meer of mindere mate last van bekkenpijn of lage rugpijn. Deze folder bespreekt een aantal aspecten van bekkenpijn en bekkeninstabiliteit in de zwangerschap, zoals klachten, oorzaak en wat u er aan kunt doen. U krijgt adviezen over houding en beweging alsmede over de bevalling. Ook wordt ingegaan op herstel na de bevalling en uw verwachtingen ten aanzien van een eventuele volgende zwangerschap.
Wat is bekkenpijn en bekkeninstabiliteit?
Er zijn drie benamingen voor deze klachten in omloop, die nogal eens door elkaar gebruikt worden: bekkenpijn, bekkeninstabiliteit en symfysiolyse.
Symfysiolyse
Symfysiolyse betekent letterlijk het oplossen (lyse) van de verbinding (symfyse) tussen de twee schaambeenderen. In werkelijkheid lost deze verbinding niet echt op, maar wordt zij weker en rekbaarder. De term symfysiolyse is eigenlijk alleen van toepassing bij een extreem losse verbinding tussen de twee schaambeenderen. Echte symfysiolyse komt zeer zelden voor.
Bekkenpijn en bekkeninstabiliteit
Bekkenpijn wordt veroorzaakt door de toenemende druk van de groeiende baarmoeder op de structuren in het bekken en door rek aan banden en spieren die deze organen in het bekken fixeren. De termen bekkenpijn en bekkeninstabiliteit worden vaak door elkaar gebruikt. Bij bekkeninstabiliteit is tevens de steunfunctie van het bekken afgenomen.
Bouw van het bekken
Het bekken is samengesteld uit een aantal verschillende botten: aan de rugzijde het heiligbeen (sacrum), aan de beide zijkanten een darmbeen (os ilium) en aan de voorzijde onderin de buik de schaambeenderen. Het heiligbeen vormt het onderste deel van de wervelkolom. Aan de achterzijde van de rug is dit heiligbeen beiderzijds verbonden met het darmbeen. Deze verbinding wordt het sacro-iliacale gewricht genoemd, vaak afgekort als S-Igewricht. Deze gewrichten bevinden zich laag op de rug ter plaatse van de twee kleine kuiltjes aan de weerszijden van de wervelkolom. Het schaambeen is de voortzetting van het darmbeen naar de voorkant van het lichaam. De symfyse is de verbinding tussen de schaambeenderen middenonder in de buik.
De verbindingen tussen de verschillende onderdelen van de bekkenbeenderen in de symfyse en in het S-I-gewricht bestaan uit kraakbeen. Rond deze verbindingen zijn er elastische banden en kapsels om ze te verstevigen. In de zwangerschap worden deze verbindingen soepeler en rekbaarder. Dit kan gezien worden als een voorbereiding op de bevalling: hierbij moet immers een kind door het bekken naar buiten komen. Een bekken dat minder star is en een beetje `meegeeft' kan hierbij behulpzaam zijn. Het proces van versoepeling van de verbindingen tussen de bekkenbeenderen maakt dat deze beweeglijker worden ten opzichte van elkaar. Dat gaat soms gepaard met pijnklachten.
Welke klachten zijn er?
Pijnklachten
- Pijn middenvoor in het bekken (op of rond het schaambeen). Deze pijn kan uitstralen langs de binnenkant van het bovenbeen, naar de lies of de schede.
- Pijn links en/of rechts onder in de rug ter hoogte van de twee kuiltjes. Deze pijn kan uitstralen over de hele bil, naar de lies, de achterzijde van het bovenbeen en soms ook het onderbeen.
- Pijn rond de stuit (het laagste punt midden onder in de rug). De pijn neemt vaak toe bij vermoeidheid en bij bepaalde bewegingen zoals bukken, draaien in de rug, omdraaien in bed, fietsen op een hobbelige weg, hardlopen of andere schokkende bewegingen.
Startpijn
Eén van de kenmerken van bekkenpijn is `startpijn': pijn bij het starten van een beweging zoals opstaan uit een stoel.
Sneller moe worden
Pijn en vermoeidheid gaan bij bekkenklachten meestal hand in hand. De vermoeidheid treedt het snelst op als men op één plek blijft staan en bij slenteren. Stevig doorlopen geeft vaak minder klachten. Fietsen is vaak beter vol te houden dan wandelen. Dit geldt niet voor iedereen; de ernst van de klachten speelt hierbij een rol. Langdurig in dezelfde positie liggen of zitten kan onplezierig zijn.
Langzamer herstellen van vermoeidheid en pijn
Na een vermoeiende dag heeft iedereen wel eens een dagje nodig om weer de oude te worden. Je gaat een keer vroeg naar bed en dat is het dan. Bij vrouwen met klachten van bekkeninstabiliteit ligt dat veel extremer: een uurtje winkelen is soms al voldoende om de volgende dag meer pijn en vermoeidheid te hebben dan gewoonlijk.
Welke klachten niet bij typische bekkenpijn horen
Het gevaar bestaat dat alle ongemakken die een zwangere heeft, worden toegeschreven aan bekkenpijn of instabiliteit. Deze aandoeningen zijn erg onwaarschijnlijk als de pijn niet wordt gevoeld op één van de genoemde plaatsen (rond het schaambeen, de stuit, of de linker of rechter bil). Pijn uitsluitend in de onderbuik of uitsluitend aan de zijkant van de heupen heeft meestal een andere oorzaak en is geen bekkenpijn of instabiliteit. Pijn in de onderbuik, aan de zijkanten van de baarmoeder kan ontstaan door het groeien van de baarmoeder; dit wordt ook wel bandenpijn genoemd.
De oorzaak van de klachten
Het proces van verweking van de verbindingen tussen de bekkenbeenderen vindt waarschijnlijk plaats onder invloed van hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap. Meestal begint dit proces rond de twintigste zwangerschapsweek. Naast het elastischer worden van de verbindingen spelen ook een toenemende belasting door de groter wordende baarmoeder en een andere lichaamshouding in de zwangerschap een rol. Naarmate de zwangerschap vordert, komt de buik meer naar voren. Ook de stand van de rug en het bekken verandert. Hierdoor wordt als het ware meer vanaf de zijkanten aan de symfyse getrokken. Een verkeerde houding of overbelasting kan dit proces versterken. Soms ontstaan de pijnklachten pas een paar dagen of een paar weken na de bevalling. Waarom de ene vrouw pijn heeft en de andere niet, valt moeilijk te zeggen. Mogelijk hebben vrouwen die van nature soepeler banden hebben, meer kans op pijnklachten door bekkeninstabiliteit. Het valt op dat vrouwen de laatste jaren vaker over bekkenpijn klagen dan een aantal jaren geleden. Mogelijk hangt dit samen met het feit dat aan de zwangere vrouw hogere eisen gesteld worden; door de maatschappij, maar ook door haarzelf. Hierdoor kan zowel de lichamelijke als de geestelijke belasting toenemen. Ook kan het zijn dat klachten over bekkenpijn of instabiliteit vroeger aangeduid werden als bandenpijn of lage rugpijn, en dat er minder aandacht aan besteed werd.
Er bestaat nog discussie over de vraag of pilgebruik samenhangt met klachten van bekkeninstabiliteit. Hierover kunnen nog geen duidelijke uitspraken worden gedaan, omdat onderzoek nog niet is afgerond.
Wat kunt u aan de klachten doen?
Het is belangrijk dat u over de oorzaak van de klachten uitleg krijgt van uw verloskundige, uw arts of een fysiotherapeut met deskundigheid ten aanzien van het probleem. Deze zal u adviseren over maatregelen die de klachten kunnen verminderen. Het doel is het herstel van de balans tussen belasting en belastbaarheid. Dit betekent een evenwicht tussen wat het lichaam kan en wat het vraagt. De signalen die het lichaam uitzendt, moeten serieus worden genomen. Daarnaast is het van belang een evenwicht te vinden tussen rust en activiteit. Beweging is nodig om de spieren op sterkte te houden en spierzwakte te voorkomen. Rust kan van belang zijn om banden en kapsels te sparen en zo verergering van de klachten te voorkomen.
Algemene adviezen
Voor bekkenpijnklachten bestaan geen `wondermedicijnen'. Het zijn klachten waarbij acceptatie en tijd om ermee te leren omgaan belangrijk zijn.
Het omgaan met pijn
Vrouwen met bekkenpijn hebben vaak veel vragen over wat ze wel en niet mogen. Op de meeste vragen van zwangeren:'Mag ik...?' kan met `ja' geantwoord worden. In wezen zijn er geen strikte geboden of verboden. Het is wel verstandig situaties te vermijden waarbij de kans op vallen of uitglijden groot is. Ook is het onverstandig om zwaar belastende activiteiten uit te proberen. Bij alle bezigheden moet een afweging gemaakt worden tussen wat de bezigheid oplevert aan levensvreugde en spierversterking en de prijs die betaald moet worden in de vorm van pijn en vermoeidheid.
Omgaan met vermoeidheid en spierkracht
De meeste zwangeren met bekkenklachten willen meer dan ze kunnen. Het is dan ook noodzakelijk keuzes te maken tussen activiteiten. Sommige activiteiten kosten veel energie en leveren weinig plezier en spierkracht op. De volgende activiteiten kosten over het algemeen veel energie en leveren weinig spierkracht op: staan, trappen lopen en gebukt werken (stofzuigen, bedden opmaken, strijken, koken, kind verzorgen). Activiteiten als fietsen en zwemmen versterken juist de spieren.
Ondersteuning
Overleg met uw verloskundige, gynaecoloog of huisarts wat de mogelijkheden zijn voor ondersteuning thuis en op uw werk: mogelijke aanpassingen op het werk, minder werken of stoppen met werken. Bij ernstige klachten kan een verwijzing worden overwogen naar een revalidatie-arts, die u behulpzaam kan zijn bij mogelijke aanpassingen thuis.
Speciale maatregelen
Hieronder wordt een aantal speciale maatregelen besproken. Het is verstandig deze in samenhang met elkaar toe te passen. Een fysiotherapeut kan hierbij behulpzaam zijn.
Een niet-elastische band: S-I-bandage
De juiste maten voor S-I-bandage zijn: voor 5 cm en achter 7 cm breed. Deze band ondersteunt de bekkenverbindingen. Er zijn ook ander banden verkrijgbaar; zo ondersteunt de GM-band ook de groeiende buik. De Erasmusband ondersteunt het bekken en drukt met name aan de voorzijde de bekkenbeenderen tegen elkaar aan. Draag de band uitsluitend op aanraden van een deskundige. De band is een hulpmiddel voor belastende situaties. Draag de band bij zitten, liggen of fietsen alleen als u dat prettig vindt. Gebruik de band liever niet als u fit bent; de spieren kunnen dan beter hun werk doen.
Bewegings- en houdingsadviezen/oefeningen
Deze oefeningen en adviezen hebben als doel de houding te corrigeren en te leren bewegen met zo weinig mogelijk extra belasting van het bekken. Ook worden de spieren versterkt.
Pijnbehandeling
Het is belangrijk dat u uw pijngrenzen leert kennen en naar pijnsignalen luistert. Situaties die een toename van pijn veroorzaken moeten worden vermeden. Fysiotherapie kan helpen als pijnbestrijding.
Rust
Het doel van rust is vermindering van de belasting. Rust is vaak niet mogelijk zonder aanvullende maatregelen op het werk en thuis.
Extra hulp
Extra hulp kan noodzakelijk zijn om huishoudelijke taken te verlichten en de zorg voor kinderen over te nemen.
Begrip
Om bovenstaande adviezen op te kunnen volgen is het belangrijk dat er op het werk en thuis begrip bestaat. Veel vrouwen vinden het moeilijk begrip te vragen. Toch is van belang de klachten serieus te nemen en daadwerkelijk begrip te vragen. De combinatie van (aanstaande) moeder, (aantrekkelijke) partner en (goede) werker kan te zwaar zijn naast de belasting door de zwangerschap of het kraambed zelf.
Houdings- en bewegingsadviezen
Zitten
Zitten is vaak een probleem. Zoek een stoel uit die lekker zit. Wat u zelf prettig vindt zitten, is het belangrijkst.
Staan
Langdurig staan op één plaats is vaak een probleem. Vaak is de beste oplossing langdurig staan te vermijden door te gaan zitten of te gaan lopen. Als dit niet mogelijk is, dan kan het afwisselen van houding plezierig zijn.
Trappen lopen
Als trappen lopen problemen oplevert, probeer dan eens zittend de trap op te gaan. Ook kunt u iedere keer dezelfde voet bijtrekken per trede. Achteruit de trap op en af is een andere oplossing.
Liggen en slapen
Als u `s nachts last hebt, kunt u een kussen tussen de knieën en enkels leggen. Zijligging is vaak een plezierige houding.
In en uit bed komen
Bij het uit bed komen, kunt u het beste proberen op uw zij te rollen met uw knieën tegen elkaar aan. Als u dan uw voeten buiten het bed steekt, kunt u zich daarna met uw armen opduwen tot u zit, en vervolgens opstaan, met de handen steunend op uw bovenbenen.
Aan- en uitkleden
Instapschoenen kunnen veel ongemakkelijke bewegingen besparen. Evenals zittend aan- en uitkleden.
Seksualiteit
Probeer bij de gemeenschap een houding te vinden waarbij u uw benen niet extreem spreidt. Zijligging blijkt vaak een plezierige houding.
Keukenwerkzaamheden
Zitten op een kruk met wieltjes is minder belastend dan de hele tijd opstaan en gaan zitten.
Autorijden
Bij het instappen kunt u een plastic zak op de stoel leggen. U gaat hierop zitten met uw knieën bij elkaar en al draaiend, met het plastic op de stoel, haalt u uw benen naar binnen. Om onder het rijden niet van de stoel te glijden, moet u de plastic zak wel verwijderen. Bij het rijden kunnen snelle bewegingen van de voet (remmen) pijnlijk of onmogelijk zijn.
Adviezen ten aanzien van de bevalling
Veel vrouwen met klachten over bekkenpijn of instabiliteit zijn bang voor verergering van de pijn door de bevalling. Deze angst is goed te begrijpen maar doorgaans niet terecht. Wel is het verstandig tijdens de bevalling op een aantal dingen te letten.
Begeleiding door verloskundige, huisarts of gynaecoloog
Klachten over bekkenpijn of instabiliteit zijn geen reden voor inschakeling van een gynaecoloog.
Bevalling thuis of in het ziekenhuis
Met bekkenklachten hebt u de mogelijkheid om thuis of poliklinisch te bevallen. De klachten zijn geen reden om op medische indicatie in het ziekenhuis te bevallen.
Een keizersnede?
Bekkenklachten is geen reden om bij voorbaat een keizersnede af te spreken. Een keizersnede is een operatie en brengt daarom meer risico's op korte en lange termijn met zich mee dan een gewone bevalling. Een keizersnede wordt alleen verricht als daar medische noodzaak toe bestaat.
Inleiden bij 38 weken?
Door sommigen wordt wel een inleiding van de bevalling rond 38 weken geadviseerd. Nooit is echter gebleken dat hierdoor het herstel na de bevalling beter of sneller verloopt. Een inleiding kan worden overwogen bij extreem ernstige klachten waarbij de zwangere haar bed nauwelijks meer kan verlaten.
Houding tijdens de bevalling
Ook tijdens de bevalling moet u op uw houding blijven letten. Dat betekent dat u uw benen niet extreem naar buiten moet trekken. Het kan geen kwaad de benen enigszins op te trekken naar uw buik. Eventueel kunt u persen met uw voeten in bed. Als dat voor u plezierig is, bestaat er geen bezwaar tegen het persen op een baarkruk, mits ook hier de benen niet extreem naar buiten geplaatst worden.
Een vacuüm- of een tangverlossing
Als de uitdrijving onvoldoende vordert, terwijl het hoofd van het kind diep genoeg gekomen is, is er niets op tegen om tijdens het persen met vacuümof tangverlossing de uitdrijving te versnellen.
Epidurale analgesie (ruggenprik) en andere pijnstilling
Als pijnstilling tijdens de bevalling nodig is, bestaat er geen bezwaar tegen een ruggenprik of een prik met pijnstillende medicijnen.
Na de bevalling
Klachten over bekkeninstabiliteit zullen na een bevalling niet ineens voorbij zijn. Het kan een tijd duren voordat de verbindingen tussen de bekkenbeenderen weer hun oude stevigheid terug hebben. Bovendien is er nu een nieuwe belasting bijgekomen: het optillen en dragen van de baby. Dit betekent dat alle adviezen die in de zwangerschap van kracht waren, ook nog na de bevalling gelden. Het is verstandig in ieder geval de eerste week na de bevalling de bekkenband nog te dragen.
Het is zinvol vanaf de tweede dag na de bevalling minstens eenmaal per dag een klein stukje te lopen en even in een stoel te zitten. Liggend voeden van de baby kan onnodige inspanning voorkomen. Naarmate de pijnklachten verminderen kunnen de activiteiten geleidelijk worden uitgebreid. Het is de bedoeling dat de klachten langzaam minder worden. In ieder geval mag u verwachten dat het elke maand weer een stuk beter gaat.
Voorzover bekend heeft het geven van borstvoeding of het gebruik van de pil geen invloed op het herstel van de klachten. Bij stress, menstruatie en vermoeidheid kunnen de klachten tijdelijk weer toenemen. Het kan verstandig zijn al tijdens de zwangerschap na te denken over aanvullende hulp thuis in aansluiting op de kraamzorg.
Een volgende zwangerschap
Over het algemeen geldt dat klachten over bekkeninstabiliteit in een volgende zwangerschap weer kunnen terugkeren. Soms kunnen zij eerder beginnen of heviger zijn. Daar staat tegenover dat vrouwen vaak beter weten hoe zij met de klachten moeten omgaan en sneller maatregelen nemen. Over het algemeen lijkt het verstandig met een volgende zwangerschap te wachten tot u zoveel mogelijk hersteld bent, dat wil zeggen: tot de pijnklachten verminderd zijn en uw spieren voldoende verstevigd zijn door oefeningen.
Tot slot
Een grote angst van veel vrouwen met bekkeninstabiliteit is dat zij in een rolstoel terechtkomen. Blijvende invaliditeit is echter een zeer grote uitzondering. Het grootste deel van de pijnklachten tijdens de zwangerschap geneest spontaan. Dat duurt meestal enige maanden, in uitzonderingsgevallen meer dan een half jaar. Ook de ernstiger klachten over bekkeninstabiliteit verdwijnen bij de overgrote meerderheid van de vrouwen uiteindelijk wel. Dat kan vaak lang duren: gemiddeld een half jaar, soms langer.
Vragen
Aarzel niet uw vragen te bespreken met uw arts. Hij of zij zal altijd bereid zijn een en ander nader toe te lichten. U kunt van maandag t/m vrijdag tijdens kantooruren bellen met de polikliniek gynaecologie.
Telefoonnummer: 0413 - 40 19 38, routenummer: 150