Osteoporose (botontkalking)

Deze folder informeert je over osteoporose. Osteoporose is de medische term voor wat in de volksmond beter bekend is als botontkalking. In deze folder lees je wat osteoporose is en welke gevolgen dit heeft voor je gezondheid en persoonlijke kwaliteit van leven. Ook vind je praktische tips over dingen die jezelf kunt doen om osteoporose tegen te gaan.

Osteoporose is een chronische botziekte die bij vrouwen en mannen voorkomt. Naar schatting hebben wereldwijd 200 miljoen mensen osteoporose. Jaarlijks breken in ons land ruim 83.000 mensen (boven de 55 jaar) een bot als gevolg van osteoporose. Dit betekent dat iedere 6 minuten iemand een bot breekt als gevolg van deze ziekte. De meest voorkomende breuken zijn de pols -, heup -, en wervelbreuken.

Met het vergrijzen van de bevolking zal het aantal osteoporose patiënten in de komende jaren flink toenemen.

Wat is osteoporose?

Osteoporose (osteon = bot; porose = opening) is een botziekte. Bij deze aandoening wordt het bot geleidelijk brozer, waardoor het heel gemakkelijk kan breken. Dit in tegenstelling tot normaal en gezond bot dat flexibel en sterk genoeg is om tegen een stootje te kunnen. De structuur van onze botten kun je vergelijken met een honingraat. Bij osteoporose worden de gaten in de honingraatstructuur geleidelijk groter waardoor de structuur van het bot verzwakt. Een val kan dan al een breuk tot gevolg hebben.

Botopbouw en botafbraak, hoe zit dit?

Onze botten bestaan uit levend botweefsel en worden gedurende ons hele leven opgebouwd en weer afgebroken. Bij jonge mensen (tot ongeveer 30ste levensjaar) wordt er meer opgebouwd dan er wordt afgebroken. Rond het 30ste levensjaar wordt de maximale bothoeveelheid bereikt. Vervolgens breekt er een periode van evenwicht aan waarin evenveel bot wordt opgebouwd als afgebroken. Na ongeveer het 40ste levensjaar verloopt de afbraak sneller dan de opbouw waardoor de botsterkte (botdichtheid) afneemt. Dit heeft als gevolg dat het bot, naar mate we ouder worden minder sterk wordt. Bij vrouwen verloopt dit proces de eerste zeven jaar vanaf de menopauze sneller dan bij mannen.

Osteoporose komt ook bij mannen voor, echter mannen bouwen als ze jong zijn een hogere maximale bothoeveelheid op dan vrouwen, waardoor ze minder snel een verhoogd risico lopen op botbreuken.

Osteoporose: loop jij een verhoogd risico?

Toch krijgt niet iedereen op latere leeftijd te maken met osteoporose. Er is een aantal risicofactoren dat de kans op het krijgen van osteoporose behoorlijk vergroot. Behalve leeftijd zijn de belangrijkste risicofactoren:

• botbreuk na het 50ste levensjaar

• vrouwen, met name van het blanke en Aziatische ras

• langdurig gebruik van bepaalde medicijnen (zoals corticosteroïden en middelen tegen epilepsie)

• naaste familieleden met osteoporose

• slank en tenger figuur

• als je zeer weinig beweging krijgt

• gebrek aan vitamine D3 (weinig zon - daglicht)

• te weinig calcium in de voeding

• roken

• overmatig alcoholgebruik

• menopauze voor het 45ste levensjaar

• reuma

• verhoogde (bij)schildklierwerking

Diagnose van osteoporose

De diagnose osteoporose kan op diverse manieren worden gesteld:

• Na een botbreuk

Wanneer je wat breekt na het 50ste jaar is het altijd verstandig te vragen of er sprake is van osteoporose. Ook al wordt er door de desbetreffende arts niets over gezegd.

• Met een röntgenfoto

Met behulp van een röntgenfoto kan men naast een botbreuk ook ingezakte wervels goed zichtbaar maken. Ingezakte wervels kunnen voorkomen bij mensen met osteoporose. Wervelinzakkingen kunnen veel pijn veroorzaken en daarbij zal door de inzakking lengteverlies en een verkromming van de rug ontstaan.

• Met een botdichtheidsmeting

De dichtheid van het bot (de botmassa) kan op een betrouwbare manier gemeten worden op verschillende plaatsen in het skelet. Meestal worden de heup en de lendenwervels gemeten. Het apparaat (een DXA - scan) waarmee dit gebeurt, is een soort röntgenapparaat, maar de straling waaraan men tijdens het onderzoek wordt blootgesteld is erg laag.

Met een meting van de botmineraaldichtheid (BMD) kan de hoeveelheid botmassa gemeten worden. Hoe lager de BMD, hoe groter de kans op een botbreuk als men komt te vallen.

De meting wordt uitgedrukt in een T - score.
De T - score geeft aan hoe jouw botdichtheid is in vergelijking met die van een gezonde vrouw / man van 35 jaar. Er zijn 3 mogelijke uitkomsten qua botdichtheid.

Wat betekent de uitslag

• Bij een uitslag van: T - score tussen de + 1 en - 1 is alles prima.

• Bij een uitslag van: T - score tussen de - 1 en - 2,5 is er sprake van osteopenie (verminderde botmassa).

• Bij een uitslag van: T - score vanaf - 2,5 is er sprake van osteoporose.

Naast de botdichtheidsmeting wordt met de DXA scan ook een beeld gemaakt van de wervelkolom zoals dit ook bij een gewone röntgenfoto gebeurt. Dit heet IVA of VFA en geeft een goed beeld over de aanwezigheid van eventuele wervelbreuken.

Waarschuwing

Tegenwoordig zijn er helaas steeds meer commerciële organisaties die zogenaamd botdichtheidsonderzoeken uitvoeren door middel van een hiel - of vingermeting.
Alleen een DXA meting of een gekwalificeerde (Q)CTscan geeft wetenschappelijk gezien een echt betrouwbaar inzicht over de status van jouw botmassa.

Gevolgen van osteoporose

Osteoporose wordt vaak omschreven als een “stille ziekte”, omdat je niet kunt voelen dat je botten zwakker worden. Hierdoor is de ziekte vaak al een heel eind gevorderd voordat de eerste klachten of afwijkingen duidelijk worden.

Eén van de eerste klachten die kunnen duiden op osteoporose kan een botbreuk of een plotselinge wervelinzakking zijn. Door het inzakken van meerdere wervels wordt de rug krommer met als gevolg dat je steeds kleiner wordt. Rugpijn kan een gevolg zijn van wervelinzakkingen. Door wervelinzakkingen kunnen belangrijke organen zoals de longen, blaas en darmen in het gedrang komen. Hierdoor kunnen vervolgens problemen ontstaan met ademhalen, incontinentie en evenwichtsproblemen. Het wordt dan ook moeilijker om de normale (huishoudelijke) dingen van de dag te blijven doen.

Ook hebben osteoporose patiënten meer kans op een heupfractuur. In Nederland breken per jaar circa 15.000 mensen hun heup. Een dergelijke breuk betekent meestal dat men geopereerd moet worden en daarna langdurig moet revalideren. Bijna 50% van de patiënten boven de vijftig jaar die een heup breken, komen in een verzorgingstehuis terecht en verliezen hun onafhankelijkheid.
Met deze feiten in gedachte, is het van belang dat je je bewust bent van jouw persoonlijk risico op botbreuken en nog belangrijker, hoe je dit risico kunt beperken.

Bind de strijd aan tegen osteoporose

Gelukkig kunnen de meeste patiënten met osteoporose een normaal leven blijven leiden. Je kunt met jouw arts diverse maatregelen nemen om de ziekte te behandelen en daarmee te voorkomen dat het erger wordt. Een eenmaal verloren gegaan bot kan moeilijk worden hersteld, maar verder verlies van het bot kan wel worden voorkomen en het overgebleven bot kan met medicijnen worden versterkt. Het doel van de behandeling is om fracturen te voorkomen. De beste behandeling is preventie. Ook als er al sprake is van osteoporose, hebben goede voeding en voldoende lichaamsbeweging nog steeds zin, om verdere botafbraak te helpen voorkomen.
Welk medicijn de arts voorschrijft, hangt mede af van jouw persoonlijke omstandigheden.

Voordat we verder ingaan op de behandelingsmogelijkheden, staan hieronder 4 handige tips die goed zijn voor jouw botten.

1. Voldoende calcium
   Calcium (kalk) is een belangrijk bestanddeel van botten. Het is op elke leeftijd belangrijk voldoende calcium binnen te krijgen, aangezien de afbraak van oud botweefsel en de opbouw van nieuw botweefsel een continu proces is. Gebruik van vier zuivelproducten per dag is met het oog op de botten zeker een goede zaak. Melk en andere zuivelproducten zijn een erg belangrijke bron van calcium.  Andere belangrijke bronnen van calcium zijn bijvoorbeeld: peulvruchten, bladgroenten. Sojaproducten verrijkt met calcium zijn ook mogelijk.

   De arts kan zonodig een calciumpreparaat voorschrijven. Dit heeft zin bij onvoldoende gebruik van zuivelproducten. Die behoefte is overigens niet altijd gelijk.

   Aanvulling op je voeding:
   Het kan zijn dat het je toch niet lukt om voldoende calcium in te nemen. Dan is het verstandig een voedingssupplement te gebruiken dat zorgt voor aanvulling van de hoeveelheid calcium.
   
   Advies:
   Bij dagelijks gebruik van 0 tot 1 zuivelconsumptie: 1000mg (1gram) calcium aanvullen.
   Bij dagelijks gebruik van 2 tot 3 zuivelconsumpties: 500mg calcium aanvullen.

2. Voldoende vitamine D3
   Vitamine D3 helpt het lichaam voldoende calcium uit het voedsel op te nemen. Een deel van de dagelijkse hoeveelheid die nodig is, wordt in de huid aangemaakt onder invloed van zonlicht.
   In voeding zit vitamine D3 met name in vette vis en, in wat mindere mate, eieren. Daarnaast is in Nederland vitamine D toegevoegd aan vetten en boter. Het is daarom goed om boter / margarine op je brood te doen. Een te kort aan vitamine D3 dient te worden aangevuld door middel van een supplement vitamine D3.
   
   Advies:
   Gebruik dagelijks 20 microgram (800 IE) vitamine D3.

3. Voldoende lichaamsbeweging
   Lichaamsbeweging is niet alleen goed voor hart en bloedvaten, maar ook voor de botten. Het moet wel beweging zijn die de botten belast, zoals wandelen of tennissen. Zwemmen en fietsen is ook gezonde beweging, maar niet speciaal voor de botten, omdat die niet belast worden.

4. Vermijden te vallen
   Vooral voor mensen met osteoporose (botontkalking) is het belangrijk om valpartijen te voorkomen. Vanwege hun minder sterke botten lopen zij extra risico op blessures bij een val.
   Ouderen kunnen voorzorgsmaatregelen nemen om het valrisico te beperken. Het vermijden van losse vloerkleedjes, gladde badkamervloeren en steile trappen vermindert de kans al. Een ander vermijdbaar risico wordt gevormd door slaapmiddelen, die de alertheid en motoriek kunnen verminderen. Bepaalde oefeningen kunnen de coördinatie en het evenwichtsgevoel verbeteren.

Behandeling van osteoporose

Jouw arts kan verschillende middelen voorschrijven om osteoporose tegen te gaan. De meest voorgeschreven medicijnen voor behandeling van osteoporose in Nederland worden bisfosfonaten genoemd.
Hoewel eenmaal verloren gegaan bot moeilijk kan worden hersteld, remmen deze medicijnen een verder verlies van het bot af en kunnen zelfs leiden tot een toename van de bothoeveelheid (met name in de wervels). Hierdoor worden je botten sterker en kunnen ze beter tegen een stootje zodat het risico op een botbreuk wordt verminderd. Bisfosfonaten geven binnen enkele maanden een positief effect op jouw botten.

Inname - advies

Bisfosfonaten moeten altijd zittend of staand worden ingenomen op nuchtere maag met een ruim glas water en nooit samen met andere geneesmiddelen, melk of melkproducten. Je mag het eerste half uur na inname niet liggen! Dit om mogelijke irritatie van de slokdarm te voorkomen.

Blijf trouw aan jouw behandeling

Het is zeer belangrijk dat je doorgaat met het innemen van je medicijnen. Wanneer je namelijk stopt met het innemen van je medicijnen zal je botsterkte weer achteruit gaan. Om een verlaagd risico op botbreuken te behouden is het van groot belang dat je de voorgeschreven behandeling blijft volgen. Hoe lang jij je medicijnen precies moet blijven innemen, kan het beste bepaald worden door jouw behandeld arts. Meestal is dit gedurende vijf jaar, waarna er opnieuw een DXA - scan wordt gemaakt om verder beleid te bepalen.

Voor zowel de optie ‘niets doen’ als ‘medicijnen’ geldt dat het belangrijk is dat je zo gezond mogelijk leeft. Een gezonde leefstijl houdt in dat je gezond eet, voldoende beweegt, niet rookt en matig bent met alcohol. Bij jouw voeding is het extra belangrijk dat je voldoende calcium binnen krijgt, daarbij helpt vitamine D bij de opname vanuit het voedsel.

Tot slot

De tekst in deze brochure is een aanvulling op je gesprek op de Fractuur - en Osteoporosepoli. Deze algemene informatie kan niet altijd recht doen aan iedere individuele situatie. Heb je na het lezen ervan nog vragen of wil je meer informatie, dan kun je contact opnemen met de verpleegkundige osteoporosezorg. Het kan handig zijn je vragen van tevoren op papier te zetten.
Ook kun je terecht bij de Osteoporose Vereniging, de landelijke patiëntenorganisatie voor osteopenie- en osteoporosepatiënten.

De verpleegkundige osteoporosezorg is telefonisch bereikbaar op: 0413 - 40 22 70
of via e-mail: osteoporose-poli@bernhoven.nl

Wil je meer weten over belastbaarheid en werk, osteoporose en erfelijkheid, oorzaak, preventie en behandeling van osteoporose?
Voor onafhankelijke informatie kun je contact opnemen met de osteoporosevereniging.

Osteoporose Vereniging
Postbus 418
2000 AK Haarlem
www.osteoporosevereniging.nl 
info@osteoporosevereniging.nl