Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes (diabetes gravidarum)
Deze folder is bedoeld ter ondersteuning van de behandeling van de diëtist en diabetesverpleegkundige. Hierin lees je hoe zwangerschapsdiabetes ontstaat, wat de symptomen en gevolgen zijn. Verder vertellen we wat een gezonde voeding is tijdens de zwangerschap en geven we je voedingsadviezen mee.
Wat is zwangerschapsdiabetes?
Zwangerschapsdiabetes wordt ook wel diabetes gravidarum genoemd en is een tijdelijke vorm van diabetes (suikerziekte). Meestal wordt zwangerschapsdiabetes ontdekt vanaf de 20e zwangerschapsweek en verdwijnt in de meeste gevallen weer na de bevalling.
Wel is er een groter risico op het ontstaan van diabetes mellitus (suikerziekte) in de eerste jaren na de zwangerschap. Het advies is om in de eerste 5 jaar na een zwangerschap met zwangerschapsdiabetes jaarlijks bij de huisarts de bloedglucose te laten controleren.
Hoe ontstaat zwangerschapsdiabetes?
Tijdens de zwangerschap verandert de stofwisseling van de moeder. Het lichaam heeft hierdoor behoefte aan meer insuline. De ‘zwangerschapshormonen’ zorgen ervoor dat het lichaam tijdelijk minder goed reageert op insuline. Insuline is een hormoon dat aangemaakt wordt door de alvleesklier, het speelt een belangrijke rol bij het onder controle houden van de bloedglucose. Een ander woord voor bloedglucose is bloedsuiker. Insuline is nodig om glucose in de cellen toe te laten, waar het als brandstof dient. Bij zwangerschapsdiabetes kan glucose de cel niet (voldoende) in, en blijft in het bloed. De bloedglucose wordt hierdoor te hoog. Je merkt hier vaak niets van.
Het risico op het krijgen van zwangerschapsdiabetes is groter:
- bij een leeftijd boven de 35 jaar;
- wanneer het vorig kind bij de geboorte zwaarder was dan 4000 gram;
- als diabetes voorkomt bij eerstegraads familieleden (bijv. je ouders, broers/zus);
- als je eerder een miskraam hebt gehad;
- als je overgewicht hebt.
Gevolgen
Bij een te hoge bloedglucose gaat een deel van de glucose via de placenta naar het kind. Daardoor wordt het kind zwaarder dan normaal. Dit kan problemen geven in het laatste deel van de zwangerschap en tijdens de bevalling. Om de kans hierop zo klein mogelijk te houden is het belangrijk dat zwangerschapsdiabetes wordt behandeld. De behandeling van zwangerschapsdiabetes bestaat in eerste instantie vaak alleen uit een voedingsadvies. Wanneer de bloedglucose na het aanpassen van de voeding nog te hoog is, is het mogelijk dat je tijdelijk medicatie moet gaan gebruiken.
Het doel van de behandeling
De dieetbehandeling van zwangerschapsdiabetes heeft als doel:
- een zo normaal mogelijk gehalte aan glucose in het bloed. We streven naar een bloedglucosewaarde: nuchter ≤ 5,3 mmol/l en 2 uur na de maaltijd ≤ 6,7 mmol/l;
- een zo normaal mogelijke groei van je kind;
- een normale gewichtstoename tijdens de zwangerschap;
- Streven naar een gezonde voedselinname tijdens de zwangerschap.
Er zal een nieuw evenwicht gevonden moeten worden in eetgewoonten, bloedglucose en eventueel insuline.
Gezonde voeding
Bij zwangerschapsdiabetes krijg je voedingsrichtlijnen die helpen om de bloedglucosewaarde stabiel te houden. De basis is een gezonde en volwaardige voeding.
Tijdens de zwangerschap heb je gemiddeld per dag nodig:
|
Product/voedingsmiddel |
Aanbevolen gemiddelde hoeveelheid per dag |
|
Groente |
5 opscheplepels (250 gram) |
|
Fruit |
2 porties (200 gram) |
|
Brood |
4 tot 7 bruine of volkoren sneetjes |
|
Aardappelen, rijst, pasta of peulvruchten |
4 tot 5 opscheplepels volkoren graanproducten of 4 -5 aardappelen (200 - 250 gram) |
|
Vlees, vis/ peulvruchten |
100 gram vlees, 100 gram vis, 2 tot 3 opscheplepels peulvruchten |
|
Noten |
25 gram ongezouten noten |
|
Zuivel |
2 tot 3 porties zuivel (450 ml melkproducten) |
|
Kaas |
40 gram kaas per dag (ca. 2 plakken) |
|
smeer- en bereidingsvetten |
40 gram per dag (ca. 1 eetlepel voor het bereiden van de warme maaltijd en ca. 25-30 gram halvarine of margarine voor de broodmaaltijden |
|
Vocht |
1,5 tot 2 liter (inclusief zuivel) |
Koolhydraten
‘Koolhydraten’ is een verzamelnaam voor zetmeel en verschillende soorten suiker. Koolhydraten worden tijdens de vertering afgebroken tot glucose en deze glucose wordt vervolgens opgenomen in het bloed. Na het eten van een maaltijd met koolhydraten, stijgt de bloedglucose. De alvleesklier wordt dan actief en produceert insuline. Normaal zorgt je lichaam ervoor dat de hoeveelheid insuline past bij de hoeveelheid koolhydraten die je binnenkrijgt. Eet je wat meer koolhydraten, dan maakt je lichaam wat meer insuline aan. Eet je wat minder koolhydraten, dan maakt je lichaam minder insuline aan. Bij zwangerschapsdiabetes heeft je lichaam hier moeite mee.
Er zijn verschillende soorten koolhydraten te onderscheiden:
- vruchtensuiker; in fruit en vruchtensappen;
- melksuiker; in melk en melkproducten (behalve in kaas);
- zetmeel; in brood, aardappelen, peulvruchten, deegwaren en rijst;
- suiker; in zoet broodbeleg, koek en gebak, snoep en frisdrank.
De belangrijkste voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes
Vermijd snelle, vloeibare suikers
Snelle, vloeibare suikers worden snel opgenomen in het bloed, wat leidt tot een te hoge bloedglucosewaarde. Voorbeelden van producten met snelle suikers zijn frisdrank, limonade, vruchtensappen en suiker in koffie en thee. Neem ook geen light vruchtensappen. Vruchtensap is van fruit gemaakt, waardoor het nog altijd vruchtensuiker bevat. Gebruik ook geen suikervervangers zoals honing of siroop.
- Toegestaan: water, thee, suikervrije ranja (bijvoorbeeld Slimpie, Burg limo light, Teissiere), frisdrank light (zoals cola light of sinas light), Crystal Clear en Rivella.
- Light-frisdrank is ook tijdens de zwangerschap veilig te gebruiken. Dit geldt ook voor andere producten met zoetstoffen zoals zoetjes.
Kies voor volkoren graanproducten, peulvruchten, groente en fruit en beperk het gebruik van geraffineerde producten
Kies bij de keuze van de koolhydraten vooral uit: volkoren graanproducten, peulvruchten, groenten en fruit. Deze producten bevatten veel voedingsvezels. Voedingsvezels hebben een gunstige invloed op het glucosegehalte in het bloed. Ze vertragen namelijk de opname van glucose in het bloed.
Beperk het gebruik van geraffineerde koolhydraatbronnen zoals: witbrood en broodproducten van witmeel, gebak, snoep, koekjes, biscuits, vezelarme ontbijtgranen (zoals cornflakes en crispies), witte rijst en pasta.
Zorg voor spreiding van koolhydraten
Zorg voor regelmaat in de hoeveelheid en in de spreiding van koolhydraten over de dag. Heel nauwkeurig rekenen is niet nodig. In bijgevoegde koolhydratenlijst vind je van diverse producten de hoeveelheid koolhydraten. Je hoeft dus niet suikervrij te eten.
Bloedglucosewaarde lager dan 6,7 mmol/L
Als uw bloedglucosewaarde 2 uur na de maaltijd onder de 6,7 mmol/L blijft, is de balans tussen de hoeveelheid koolhydraten en de hoeveelheid insuline die je lichaam aanmaakt, goed en hoef je de voeding niet aan te passen.
Bloedglucosewaarde hoger dan 6,7 mmol/L
Als je bloedglucosewaarde boven de 6,7 mmol/L is, kan het helpen de koolhydraten meer te spreiden over de dag. Probeer hierbij te ontdekken bij hoeveel gram koolhydraten de bloedglucosewaarde wel onder de 6,7 mmol/L blijft. Je hoeft dan in de meeste gevallen niet minder te eten, maar je kunt de koolhydraten beter spreiden over de dag. Of je kunt andere producten gebruiken, bijvoorbeeld hartig in plaats van zoet beleg.
Koolhydraatrijke maaltijden
Sommige maaltijden bevatten veel koolhydraten, zoals pizza, patat, pannenkoeken, rijst of pasta. Deze maaltijden bevatten naar verhouding meer koolhydraten dan bijvoorbeeld aardappelen. Houd daarom goed rekening met de hoeveelheid en bepaal voor jezelf in hoeverre je deze producten kunt gebruiken.
Beweging
Beweging helpt om de bloedglucose onder controle te krijgen. Door beweging wordt glucose uit het bloed opgenomen door de spieren, waar het als energie gebruikt wordt. Ook kan beweging de insulinegevoeligheid verbeteren. Als gevolg hiervan daalt de bloedglucose.
Bij zwangerschapsdiabetes adviseren we je om minimaal 30 minuten per dag te bewegen in een laag tempo. Denk hierbij aan rustig wandelen, fietsen, yoga of zwemmen. Kijk wat mogelijk is en wat je prettig vindt. Beweging tijdens de zwangerschap is veilig, mits je luistert naar je lichaam. Naast de positieve gevolgen voor de bloedglucose kan beweging bijdragen aan het verminderen of voorkomen van rugpijn en het bevorderen van spierkracht en uithoudingsvermogen.
Gewicht
Tijdens je zwangerschap is eten voor 2 niet nodig. Als je naast de normale zwangerschapskilo's niet extra aankomt, is dat goed voor je baby en kom je na de zwangerschap snel weer op je oude gewicht. Als je zwanger bent kun je beter niet streng lijnen.
De geadviseerde gewichtstoename is:
- 12,5-18 kg bij BMI < 18,5 kg/m2 (ondergewicht)
- 11,5-16 kg bij BMI 18,5-25 kg/m2 (normaal gewicht)
- 7-11,5 kg bij BMI 25-30 kg/m2 (overgewicht)
- 5-9 kg bij BMI ≥ 30 kg/m2 (ernstig overgewicht)
U kunt je BMI berekenen op www.voedingscentrum.nl/nl/bmi-meter
Vitamines en mineralen
Er wordt geadviseerd om tot 8 weken na de conceptie (10e week van de zwangerschap) dagelijks een supplement met 400 microgram foliumzuur per dag te gebruiken. Daarnaast is het advies om gedurende de gehele zwangerschap dagelijks 10 microgram vitamine D in te nemen. Wil je daarnaast nog extra vitamines en mineralen gebruiken? Kies dan voor een multivitamine-preparaat speciaal voor de zwangere vrouw. Als je dat doet, hoef je geen extra vitamine D en foliumzuur meer te gebruiken.
Specifieke adviezen bij de zwangerschap
Heb je nog specifieke vragen omtrent wat je wel of niet mag eten tijdens de zwangerschap, kun je de website van het voedingscentrum raadplegen www.voedingscentrum.nl/etenzwanger
Of je kunt de gratis app ‘ZwangerHap’ van het voedingscentrum installeren. Hier kun je o.a. snel opzoeken of een voedingsmiddel tijdens de zwangerschap gegeten mag worden of niet.
Vragen?
Bij vragen kun je altijd contact opnemen met de afdeling dietetiek
Tel: 0413-402250
Mail: dietetiek@bernhoven.nl
Voedingsadvies op maat
Tijdens consult te bespreken met diëtist
Ontbijt:
Tussendoor:
Lunch:
Tussendoor:
Warme maaltijd:
Tussendoor:
Koolhydratenlijst
In de koolhydratenlijst staan voedingsmiddelen vermeld met de hoeveelheid koolhydraten die het desbetreffende voedingsmiddel bevat. Voor de exacte hoeveelheid koolhydraten kun je ook op de verpakking van het product kijken.
Deze lijst geeft je inzicht in de hoeveelheid koolhydraten van de diverse producten per verstrekkingseenheid. Daarnaast kun je met behulp van deze lijst variëren met producten waarbij rekening houdend met de hoeveelheid koolhydraten. N.B. De lijst geeft niet aan of een product gezond of ongezond is.
|
Voedingsmiddel |
Eenheid |
Koolhydraten (in gram) |
|
Brood- en ontbijtproducten |
||
|
Beschuit |
1 stuk |
7 |
|
Bolletje/pistolet |
1 stuk (50 gram) |
23 |
|
Brinta |
1 eetlepel (5 gram) |
3 |
|
Brood (wit/bruin) |
1 snee (35 gram) |
16 |
|
Cornflakes |
1 eetlepel (5 gram) |
4 |
|
Cracottes |
1 stuk (5 gram) |
4 |
|
Creamcracker |
1 stuk (10 gram) |
7 |
|
Croissant |
1 stuk (40 gram) |
17 |
|
Cruesli |
1 eetlepel (10 gram) |
7 |
|
Italiaanse bol |
1 bol (100 gram) |
48 |
|
Knäckebröd |
1 stuk (10 gram) |
7 |
|
Krentenbol |
1 stuk (50 gram) |
25 |
|
Krentenbrood |
1 snee (35 gram) |
19 |
|
Muesli |
1 eetlepel (10 gram) |
6 |
|
Rijstwafel |
1 stuk (5 gram) |
4 |
|
Roggebrood donker |
1 snee (45 gram) |
16 |
|
Roggebrood licht |
1 snee (25 gram) |
11 |
|
Stokbrood |
1 sneetje (10 gram) |
5 |
|
|
||
|
Beleg |
||
|
Zoet beleg (zoals jam/honing/stroop/chocolade hagelslag) |
voor 1 snee 15 gram |
10 |
|
Halvajam |
15 gram |
4 |
|
Kaas/smeerkaas |
1 plak (20 gram) |
0 |
|
Pindakaas |
15 gram |
2 |
|
Salade (bijv. kipkerrie, komkommer) |
1 snee (30 gram) |
2 |
|
Sandwichspread |
1 snee (15 gram) |
2 |
|
Vleeswaren |
1 plak (15 gram) |
0 |
|
Vruchtenhagel, muisjes |
Voor 1 snee (15 gram) |
15 |
|
|
|
|
|
Aardappelen en vervangers |
|
|
|
Aardappelen gebakken |
1 opscheplepel (50 gram) |
8 |
|
Aardappelen gekookt (ter grootte van een ei) |
1 stuk (50 gram) |
8 |
|
Lasagne (afhankelijk van bereiding) |
per 100 gram (2 opscheplepels) |
12 |
|
Pannenkoek naturel |
1 stuk (70 gram) |
20 |
|
Pasta (gaar) |
1 opscheplepel (50 gram) |
12 |
|
Patat |
1 opscheplepel (50 gram) |
19 |
|
Patat |
1 zak (150 gram) |
57 |
|
Peulvruchten (doperwten, linzen, bonen, kapucijners) |
1 opscheplepel (60 gram) |
10 |
|
Pizza (groenten/kaas/tomaat/vlees) |
1 stuk (350 gram) |
90 |
|
Rijst (gaar) |
1 opscheplepel (55 gram) |
18 |
|
Wrap |
1 stuk (40 gram) |
21 |
|
|
|
|
|
Fruit/groenten/moes |
|
|
|
Aardbeien vers |
1 schaaltje (100 gram) |
5 |
|
Abrikozen gedroogd |
1 stuk (3 gram) |
2 |
|
Abrikozen vers |
1 stuk (20 gram) |
2 |
|
Ananas vers |
1 schijf (100 gram) |
12 |
|
Appel met schil |
1 stuk (135 gram) |
18 |
|
Appelmoes (uit pot/blik) |
1 schaaltje (200 gram) |
38 |
|
Appelmoes zonder suiker toegevoegd (uit pot/blik) of zelfgemaakte zonder suiker |
1 schaaltje (200 gram) |
24 |
|
Banaan middel |
1 stuk (130 gram) |
27 |
|
Banaan klein, kinderbanaan |
1 stuk (75 gram) |
16 |
|
Bramen vers |
1 schaaltje (125 gram) |
6 |
|
Dadels gekonfijt |
1 stuk (6 gram) |
4 |
|
Dadels vers |
1 stuk (6 gram) |
2 |
|
Druiven vers |
1 trosje (125 gram) |
21 |
|
Frambozen vers |
1 schaaltje (100 gram) |
5 |
|
Fruitcocktail op siroop (uit blik/glas) |
1 schaaltje (150 gram) |
26 |
|
Grapefruit vers |
1 stuk (150 gram) |
10 |
|
Kersen vers |
1 schaaltje (200 gram) |
23 |
|
Kiwi vers |
1 stuk (75 gram) |
9 |
|
Mandarijnen op siroop |
1schaaltje (125 gram) |
18 |
|
Mandarijnen vers |
1 stuk (55 gram) |
5 |
|
Meloen vers |
1 portie (120 gram) |
7 |
|
Nectarine vers |
1 stuk (90 gram) |
6 |
|
Peer vers |
1 stuk (130 gram) |
15 |
|
Perzik vers |
1 stuk (110 gram) |
9 |
|
Pruim vers |
1 stuk (40 gram) |
4 |
|
Rauwkost/rauwe groenten |
1 schaaltje (70 gram) |
2 |
|
Rode bessen vers |
1 schaaltje (100 gram) |
4 |
|
Rozijnen |
1 eetlepel (10 gram) |
8 |
|
Sinaasappel vers |
1 stuk (120 gram) |
9 |
|
Tuttifrutti gedroogd |
1 schaaltje (80 gram) |
47 |
|
|
|
|
|
Melkproducten |
|
|
|
Chocolademelk/fristi/milk&fruit |
1 beker (250 ml) |
30 |
|
IJs, roomijs/softijs/sorbet |
1 bolletje (50 gram) |
15 |
|
Melk/karnemelk/optimel drink* |
1 glas (150 ml) |
7 |
|
Optimel vruchtenyoghurt* |
1 schaaltje (150 ml) |
8 |
|
Optimel vla* |
1 schaaltje (150 ml) |
13 |
|
Pap zonder suiker |
1 schaaltje (150 ml) |
17 |
|
Pap met suiker |
1 schaaltje (150 ml) |
22 |
|
Pudding |
1 schaaltje (150 ml) |
30 |
|
Vla (vanille/diverse smaken) |
1 schaaltje (150 ml) |
21 |
|
Vruchtenyoghurt/vruchtenkwark |
1 schaaltje (150 ml) |
21 |
|
|
|
|
|
Vlees/vis/kip of vervangers |
|
|
|
Kroket |
1 stuk (65 gram) |
11 |
|
Vegetarische burger |
1 stuk (75-100 gram) |
13 |
|
Visstick |
1 stuk (25 gram) |
4 |
|
Vlees/vis/kip ongepaneerd |
1 portie (100 gram) |
0 |
|
Soep |
|
|
|
Bouillon of heldere soep zonder vermicelli |
1 kop (250 ml) |
1 |
|
Cup-a-soup, diverse smaken |
1 kop (175 ml) |
± 9 |
|
Gebonden soep of heldere soep met vermicelli |
1 kop (250 ml) |
± 7 |
|
Maaltijdsoep |
1 kop (250 ml) |
15 |
|
|
|
|
|
Dranken |
||
|
Crystal Clear (in pak)* |
1 glas (150 ml) |
1 |
|
Light frisdrank (Cola light, Sinas light, Rivella, Crystal Clear, enz.) |
1 glas (150 ml) |
1 |
|
Suikervrije ranja (Slimpie, Burg limo light, Teissiere 0%, AH 0%, Diaran)* |
1 glas (150 ml) |
1 |
|
Thee/koffie/water |
1 glas (150 ml) |
0 |
|
Vruchtensappen, gewone frisdranken, roosvicee (alle soorten, ook dieet), lessini, lessini light, ranja, ongezoete vruchtensappen, icetea, icetea light, roosvicee 50/50 |
1 glas (150 ml) bij siroop per 35 ml onverdund |
Af te raden vanwege snelle vloeibare suikers (4-20 gram) |
|
|
||
|
Diversen |
|
|
|
Biscuitje Maria |
1 stuk (5 gram) |
4 |
|
Biscuitje volkoren |
1 stuk (10 gram) |
7 |
|
Blokjes kaas/worst |
1 stuk (ca. 10 gram) |
0 |
|
Bonbon |
1 stuk (15 gram) |
8 |
|
Borrelnootjes |
1 handje (25 gram) |
11 |
|
Chips |
1 handje (10 gram) |
5 |
|
Mini zakje chips |
25-40 gram |
13-21 |
|
Chocolade (puur/melk/wit) |
1 stukje (5 gram) |
3 |
|
Dropje/snoepje/spekje |
1 stuk (5 gram) |
4 |
|
Liga Evergreen, krenten |
1 pakje (2 stuks, 2x21 gram) |
24 |
|
Moorkop |
1 stuk (65 gram) |
12 |
|
Ontbijtkoek of kruidkoek |
1 plak (25 gram) |
18 |
|
Pepsels/zoute stokjes |
10 stuks (10 gram) |
7 |
|
Pinda's/noten divers |
1 eetlepel (20 gram) |
2 |
|
Snack-a-jacks (cheese, caramel) |
1 stuk (10 gram) |
8 |
|
Snelle Jelle (minder suiker) |
1 stuk (50 gram) |
28 |
|
Snelle Jelle (Zero) |
1 plak (36 gram) |
14 |
|
Snelle Jelle (ontbijtkoek) |
1 plak (55 gram) |
39 |
|
Speculaasje |
1 stuk (7 gram) |
5 |
|
Sultana's |
1 pakje (2 stuks) |
20 |
|
Taart: kwark, slagroom, vlaai |
1 punt (100 gram) |
30 |
|
Taart: appel |
1 punt (100 gram) |
41 |
|
Waterijsje |
1 stuk (55 gram) |
12 |
|
Zout biscuitje (Tuc) |
1 stuk (4 gram) |
2 |
De producten die in deze tabel staan, zijn gebaseerd op de analyses van de 'Eettabel' van het voedingscentrum.
Mocht je een product hebben, wat niet in deze tabel staat, dan kun je evt. een koolhydratenapp downloaden waar je dan de koolhydraten van het desbetreffende product kunt opzoeken, bijv. mijn eetmeter van het Voedingscentrum. Dit is een gratis app.